İLETİŞİM

Toplumsal bir varlık olan insanın en önemli özelliklerinden birisi de kendi cinsiyle ilişki kurması, duygu ve düşüncelerini bir diğerine aktarmasıdır. İnsanın bu özelliği ondaki iletişim yeteneği ile ilgilidir. İletişim, insanlar arasındaki sözel ve sözel olmayan konuşmalardır. İnsanlar iletişlim yoluyla gelişirler. Eğitimin temel amaçlarından birisi de insanların iletişim becerilerini geliştirmektir.

Genel anlamda iletişimin gerçekleşmesi için iki sistem gereklidir. Bu sistemler, karşılıklı iki insan veya iki hayvani iki makine ya da bir insan ile bir hayvan ve bir insan ile bir makine olabilir.

İletişim insanlar arasında anlamları ortak kılma işlemidir. Bir başka tanıma göre ise iletişim iletiyi gönderen ve alan arasında oluşturulan bir alışveriş ilişkisi içinde paylaşılan, ortaklaşa yararlanım ile oluşan bir süreçtir.

İletişimin özellikleri:

İletişimde ilk dakika (başlangıç) önemlidir.

İletişim anlayarak kavramaktır.

İletişim başka bir kişiyle birlikte yapılandırılan bir süreçtir.

İletişim biçimindeki bütün özellikler ve iletişim süreci, iletişlimin birbirinden ayrılmayan parçalarıdır.

İLETİŞİMDE YER ALAN ÖGELER

Bir iletişim sürecinde kaynak, mesaj, kanal, alıcı ve geri bildirim (dönüt) öğeleri bulunmaktadır.

KAYNAK: Kaynak iletişimi başlatan kişidir. Kaynak, sahip olduğu bilgi, becerileri alıcı ile paylaşmak isterse, onu önce hareket, yazı, formül, tablo, çizim şekil, resim, jest, mimik gibi bir dizi sembole veya harekete çevirerek kodlar.

MESAJ: Bir yaşantıya ait duygu ve düşüncenin kodlanarak sözlü, sözsüz veya yazılı bir anlatımla alıcı kişiye ulaşmasını sağlayan sembollere mesaj denir.

KANAL: Kanal mesajın sunuluş biçimidir. Mesajın alıcıya iletilmesini sağlayan araç-gereç, yöntem ve tekniklerdir.

ALICI: Kaynağın gönderdiği mesajlara hedef olan kişi ya da kişilerdir.

DÖNÜT (GERİ BİLDİRİM): Alıcıdan kaynağa yönelen bu tepkilere dönüt denilir.

GÜRÜLTÜ: Duyularımızın özellik ve yeteneklerine bağlı olarak değişik çevresel etkiler gönderilen mesaj ile alınan mesaj arasında farklar oluşmasına; mesajın doğru alınamamasına yol açarlar. Özellikle kanal üzerinde etkili olan bozucu faktörler gürültü olarak adlandırılmaktadır. Yeteri kadar aydınlık olmayan bir ortam görsel kanal için gürültü kaynağıdır. Ortamdaki yüksek sesli müzik ise işitsel kanal için gürültü kaynağıdır.

İLETİŞİM ÇEŞİTLERİ

İletişim kendi içinde kişi içi iletişim ve kişiler arası iletişim olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Kişi içi iletişim: İnsanlar kendi içlerinde bir takım mesajlar üreterek ve bunları yorumlayarak kişi içi iletişimde bulunurlar. Örneğin, iç gözlem yapmak, duygulanmak, düşünmek, kişisel ihtiyaçların farkına varmak gibi.  

2. Kişiler arası iletişim: Kaynağını ve hedefini insanların oluşturduğu iletişimlere kişiler arası iletişim denir. Kişiler arası iletişim sözlü iletişim ve sözsüz iletişim olarak ikiye ayrılır.

a) Sözlü iletişim: Kişiler arasında oluşturulan sözlü iletişim, mutlaka bir dile gereksinim duyar. Sözlü iletişimler dil ve dil ötesi olmak üzere iki alt sınıfa ayrılmaktadırlar. Dille iletişimde kişilerin ne söyledikleri, dil ötesi iletişimde ise nasıl söyledikleri önemlidir.

b) Sözsüz iletişim: Sözsüz mesajlarla yapılan anlatım biçimine sözsüz iletişim denir. Sözsüz iletişimi oluşturan sözsüz mesajlar şu aracılarla iletilir:

Beden dili

Yüz ifadeleri

Jestler ve mimikler

Baş hareketleri

Giyim kuşam

Düşünce ve duygularımızı destekleyen onları somutlaştıran hareketlerimiz esas jest ve mimiklerimizdir. Esas olarak anlatıma katkıda bulunmayan ve kendiliğinden ortaya çıkan hareketlere ikincil jest ve mimikler denir.

Albert Mehrabian, yaptığı araştırmada bedenin %55, sesin %38, sözcüklerin %7 oranında etkili olduğu sonucuna varmıştır. Buradan söyleyebiliriz ki, gönderdiğimiz mesajlar söylediklerimizden çok daha fazla olabilmektedir.

Sözsüz iletişimde insanlar birbirleriyle ilişkilerini esas olarak dört bölgede düzenlerler (çok yakın alan, kişisel alan, sosyal alan ve genel alan).

SINIF İÇİ İLETİŞİM

Eğitim bir iletişim sürecidir. Sınıf ortamında çok yönlü bir iletişim söz konusudur. Bir öğretmenin başarılı olabilmesi, öncelikle sınıfındaki öğrencileriyle iyi bir iletişim kurabilmesine bağlıdır. Öğretimin etkili olabilmesi iletişim süreçlerinin iyi işletilmesine bağlıdır. Öğretmen ve öğrenci, iletişim süreci içinde, kaynak ve alıcı olarak rollerini sürekli olarak değiştirerek, geri bildirimi etkili olarak kullanabilirlerse etkili iletişim gerçekleşebilir. Bir öğretmenin iletişim becerilerini geliştirmesi onun öğrencilerle doğal, samimi ve içten ilişkiler kurmasına yardım eder. Bu ilişki, hem öğretmen hem de öğrenci için sınıf ortamında etkileşimi ve öğrenme öğretme etkinliklerini daha bir anlamlı, zevkli ve doyum sağlayıcı kılar. Böyle bir iletişim ortamında öğrenciler de öğretmenlerine, öğrenmeye ve akranlarına karşı olumlu tutum ve davranışlar geliştirirler

                               EĞİTİMDE İLETİŞİM SÜRECİ

                                       Dönüt (geri bildirim)  

Sınıfta açık ve yüz yüze bir iletişim vardır. Bu iletişimin etkili olabilmesi için tarafların etkili iletişim becerilerine sahip olmaları gerekmektedir. Etkili iletişimin olmadığı bir sınıf ortamında olumlu bir öğrenme ortamı yaratmak için yapılan tüm girişimler sınırlı kalacak ve genellikle bu girişimlerin amaçlanan etkileri kısa süreli olacaktır. Etkili iletişim becerilerine sahip olma, hem öğrencilerle iyi bir iletişim kurmamıza yardım eder, hem de kendi kişisel ihtiyaçlarımızı daha etkili bir şekilde karşılama ve mesleki amaçlarımıza ulaşma imkânı verir.

Etkili iletişim şu becerileri kapsar:

1.Etkili konuşma becerisi: Etkili konuşma, bakışlar, ses tonu, konuşma hızı, sesin yüksekliği, konuşma sırasında takınılan tavırlar vb. pek çok unsurdan etkilenir.

2.Empati kurma becerisi: Etkin dinleme empati kurma sürecinin temel taşıdır. Dökmen (2003) empatiyi "bir insanın, kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır" biçiminde tanımlamıştır. Empatiyi, karşımızdaki kişinin duygu ve düşüncelerinin anlaşılması, kişinin kabul edilmesi ve bunun kişiye yansıtılması olarak tanımlayabiliriz.

3.Etkin dinleme becerisi: Etkin dinleme alıcı açısından iletişimdeki gürültüyü azaltma ve mesajı tam ve doğru olarak alma etkinliğidir/becerisidir. Etkin dinleme sadece mesajı almakla sınırlı değildir. Mesajın alındığını geri bildirmeyi de içerir. Sınıf içi olumlu iletişimin sağlanması için hem öğretmenler hem de öğrenciler etkin dinleme becerisi kazanmak durumundadırlar.

4.Sözel olmayan iletişim becerisi: Sözel olmayan iletişim beden diliyle yürütülür. Öğrencileriyle girdiği iletişimde sözcüklerini daha anlamlı kılmaya çaba gösteren öğretmenin sözsüz iletişimin varlığını çok iyi kavraması ve sözsüz iletişimin büyük gücünden yararlanması zorunluluğu vardır.

Gordon’a göre etkili dinleme becerisini kazanan öğretmenler, öğrencilerin düşünme, tartışma, soru sorma ve araştırmada kendilerini özgür hissedecekleri bir ortam yaratarak, öğrenmeyi kolaylaştırmaktadırlar.

Rosenfeld tarafından yapılan bir araştırma sonucunda derse hazırlıklı gelen öğretmenlerin yüz ifadeleri, konuşmadaki etkinlikleri, gülümseme biçimleri, jest ve mimikleri gibi davranışlarının derse hazırlıksız gelen öğretmenlerin aynı davranışlarına oranla yaklaşık iki kat daha etkili olduğu bulunmuştur. Öğretmenlerin başvurduğu iletişim biçiminin %80i beden diline dayanmaktadır.

Davies’in öğrenci ve öğretmen arasında yer alabilecek sözel olmayan iletişime verdiği örnekler:

İLETİŞİM ENGELLERİ

Öğretmen ve/veya öğrencinin;

Birbirine güvenmemesi

İletişime girme amacını tam olarak anlayamaması

Ortak yaşantı alanlarının az olması

Barınma, beslenme ihtiyaçlarını yeterince karşılayamaması

Öğretmenin;

Öğrencilerini iyi tanıyamaması

Derse hazırlıksız girmesi

Alanında yeterli bilgi birikimine sahip olmaması

Öğrencileri derse çekecek ve katacak yöntem ve teknikleri kullanamaması

Öğrencinin;

O sınıfta bulunma amacının farkında olmaması

Sık sık hayal kurarak kendisini bilerek dersin dışına itmesi

İşlenen konuları kendisi için kullanabileceği bir çıkar olarak görmemesi

Sınıfın;

Oturma düzeninin ve yerlerinin rahatsızlık vermesi

Havasız, pis, rutubetli, soğuk, ışıksız ya da aşırı sıcak olması

Araç ve gereçlerin öğrenci düzeyine uygun olmaması

Gürültüyü veya sesi iyi vermemesi,

ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ ETKİLEŞİMİ

Olumlu sınıf atmosferi, öğretmenin izlediği yöntem ve tekniği, kullandığı araç-gereç ve iletişimle sağlanır. Olumlu sınıf atmosferinde;

• Öğrencilerin derse devam ve başarıları artar
• Öğrencilerin derse katılımı artar
• Öğrenciler dersten hoşlanır ve zevk alır
• Öğretmene karşı olumlu tutum geliştirir
• Sınıf arkadaşlarıyla rahat iletişim kurabilir

SAĞLIKLI BİR İLETİŞİM İÇİN ÖĞRETMENİN YAPMASI GEREKENLER

• Onları onaylayın ve iltifat edin
• Yumuşak konuşup yumuşak yanıt alın
• Öğrencilerinize güven duyun
• Onlarla görüşmeyi ertelemeyin
• Mutlu ifade kullanın
• Olumlu düşüncelerini pekiştirin
• Haklı olduğu durumlarda onaylayın
• Hatalı davranışlarında özel görüşün
• Teşekkür edin
• Eleştiriyi kişiye değil, davranışa yapın
• İyi hitap edin
• Verdiğiniz sözleri tutun
• Anında ve davranışa yönelik övgüler kullanın
• Onları etkin olarak dinleyin
• Mizah kullanın
• Öğrenci ile ilgili negatif, aşağılayıcı, saldırgan olmak yerine, olumlu, destekleyici, teşvik edici yorumlar kullanın