Pisa Kulesinin Hikayesi

          Ço�umuzun tan�d���, yana yat�kl��� ile ünlü Pisa Kulesi, bu e�ik duru�unun alt�ndaki çürük zemine borçlu. �a��rt�c� olan bu e�ikli�in kulenin yap�m�ndan sonraki herhangi bir depremde gerçekle�mi� olmay�p, in�as� s�ras�nda ortaya ç�kmas�d�r. Yani mimar (yada mimarlar) i�e ba�lam��lar, birkaç kattan sonra yap� bir taraftan zemine batmaya ba�lad��� halde, çe�itli kesintilerle de olsa in�aata devam etmi�ler. 177 y�lda ve üç a�amada yap�lan kulenin hayli ilginç hikayesi var.

Tarihçe

          Tarihi Pisa kentinin askeri ba�ar�lar�n�n ve zenginli�inin dorukta oldu�u bir dönemde, 12. yüzy�l�n ikinci yar�s�nda kilise ileri gelenleri Miracoli Meydan�'nda 3 an�t yap�n�n yap�m�na karar verdiler. Bunlardan biri büyük bir katedral olan Duomo, di�eri Vaftizhane, üçüncüsü ise Çan Kulesi idi. Çan kulesinin giri� kap�s�n�n üzerinde belirtilen yap�ya ba�lang�ç tarihi 9 A�ustos 1173’tür. Kulenin mimar�, tamamland���nda ancak 54m’ye yükselebilen kulenin 100m yükselmesini planlamaktayd�. Bu nedenle 700m3 k�rma ta� ve harçtan olu�an, duvar kal�nl��� 3.57m’y� bulan, spiral biçimli bir temel in�a edilmi�ti. Kule konstrüksiyonunun ana malzemeleri mermer ve kireç ta��yd�. Kulenin ilk kat� sa��r kemerli duvarlardan ve bunlar�n önündeki klasik ba�l�kl� sütunlardan olu�uyordu. Kule, 1178'de konstrüksiyon 3. kata ula�t���nda batmaya ba�lam��t�r. Bunun nedeni 3m’lik temelin, zay�f, stabil olmayan, ince kum, kil ve deniz kabuklar�ndan olu�an bir zemine oturmas�d�r. �ki nehrin kavu�tu�u lagün üzerinde yer alan Pisa kentinin alüvyonlu topra��, in�aatlar için zay�f bir zemin olu�turmaktad�r. Bu da tasar�m�n daha ba�tan kusurlu olmas� demekti. Bunu takiben konstrüksiyon yakla��k bir yüzy�l durmak zorunda kald�. Çünkü Pisa'l�lar sürekli olarak Cenova, Lucca ve Floransa ile sava��yorlard�. Bu gecikme, alt zemin topra��n�n yerle�mesi için zaman kazan�lmas�n� sa�lad�. Aksi durumda kule büyük �htimalle devrilecekti. 1198te bitmemi� konstrüksiyonun üçüncü kat�na saatler geçici olarak yerle�tirildi. 1272'de Camposanto'nun mimar� Giovanni di Simone, ��e b�rak�ld��� yerden ba�lad�. Mühendisler, e�imi dengelemek için yüksek katlarda bir taraf�n kat dö�emelerini di�er taraftan daha yüksek olacak biçimde in�a ettiler. Bu da kulenin di�er tarafa meyletmesine yol açt�. 1278'de yedinci kata ula��ld���nda yap� güneye 1 derece (80cm) yatm��t�. 1284'de Pisa'l�lar, Melorya Sava��'nda Cenova'l �lara yenildi�inde kulenin yap�m� gene durdu. Yedinci kat 1319'da tamamland�. Çan odas� 1372'ye kadar eklenmedi. Bunu, kulenin Romanesk stilini çan odas�n�n Gotik elemanlar�yla ba�ar�l� bir �ekilde kayna�t�ran Tommaso di Andrea Pisano in�a etti. Güneye do�ru e�imi dengelemek amac�yla yedinci korni�ten itibaren güney taraf�na 6 basamak, kuzey taraf�na 4 basamak eklediler. Çan odas�nda, her biri bir notaya denk gelen 7 çan bulunmaktayd�. 1372 y�l�nda kule, yakla��k 55m’yi bulan 8 kat�yla sonunda tamamlanm��t�.

Çözüm Aray��lar�

          Geçen yüzy�llar boyunca mimar ve mühendisler, Pisa Kulesi'nin e�imine çözüm getirmek için çe�itli giri�imlerde bulundular. 1838 y�l�nda mimar Alessandro Della Gherardesca, kulenin çevresine gömülü temel basamaklar�n� ve sütun kaidelerini ortaya ç�karmak için catino denen bir yürüme yolu kazd�. Catino güney taraf�nda su seviyesinin alt�nda kald���ndan, kaz� suyun içeriye dolmas�na neden oldu ve bunu takiben kule, yar�m derece daha yatt�, 1911’den itibaren gerçekle�tirilen teodolit okumalar� e�er daha önce gerçekle�mezse kulenin 2050’de y�k�laca��n� öngörüyordu. Kulenin asl�nda nas�l olup ta y�k�lmad��� merak konusudur. Kurtarma çal��malar� ba�lamadan önce yap�lan bir bilgisayar modellemesinde, sanal e�im gerçek e�jme ula�amadan kulenin bilgisayar modelinin y�k�ld��� gözlenmi�tir. (Gerçekte dikeyden 5,5 derece sapma vard�, halbuki model 5,44 derecede y�k�ld�.) Kurtarma çal��malar�nda önemli rol alan in�aat mühendisi John Burland, kulenin bugüne kadar y�k�lmamas�n�n nedenini kulenin 14,500 tonluk kütlesi oldu�unu söylemi�tir, Sonunda 1 990 y�l�nda kule güvenli�i sa�lama ve restorasyon çal��malar� için kapat�ld�. 2001'e kadar süren restorasyon sonucu yap�n�n e�imi azalt�larak 1838'deki durumuna geri döndürüldü. 1993'de kulenin e�ikli�i 4,47metreyle rekor düzeye ula�m��t�. Yap�lan kurtarma çal��malar� sonucu 2001 y�l�nda e�imin 4,10 metreye dü�mesi sa�land�. Pisa Kulesi kurtarma çal��malar�na rehberlik etmi� olan Prof. Michele Jamiolkowsk�,  1700'lü y�llardan bu yana kuledeki e�im de�i�ikli�inin ilk defa durdu�unu, 3,99 metreye inmi� olan e�imin sabitlik kazand���n� kamuoyuna aç�klad�. Böylelikle kulenin bir 300 y�l daha güvenle ayakta durmas� öngörülmektedir.

Kurtarma Çal��malar�

          Pisa Kulesi'ni e�ilme hareketi 1918’den beri y�lda 1 - 1,2mm olacak �ekilde yava�lam��ken, 1990 da e�imde kaydedilen hareket art��� sonucu y�k�lma tehlikesi aç�kça ortaya ç�kt�. Kule halka kapat�ld� ve Torino Teknik Üniversitesi'nden Prof. Michele Jamiolkowski, kurtarma çal��malar�yla görevlendirildi. Y�k�lma tehlikesiyle kapat�ld��� 1990 y�l�ndan itibaren çe�itli kurtarma çal��malar� söz konusu olmu�tur. 1992 May�s�nda kule,ta��y�c� mermerde gözlenen tehlikeli çatlaklar nedeniyle 2. kattaki çelik ku�akla güvenceye al�nd�. Bu çelik ku�aklardan 18 tane kullan�ld�.

1993 Temmuz'unda, güneye do�ru dönmeyi durdurmak amac�yla temelin kuzey taraf�na 600 tonluk kur�un külçelerden olu�an bir denge a��rl��� konuldu. Kulenin e�iminde bu çabalar sonucu milimetrik düzelme (1993'te 1cm) oldu. 1995'te dikey yönde 40m derini i�e yerle�tirilen toprak ankrajlar�, kur�un a��rl�klar� destekleyince e�ilme hareketi durdu.

          E�imli yöndeki zeminin beton enjeksiyonlar�yla desteklenmesi ve zeminin dondurulmas� gibi denemeler ba�ar�s�zl�kla sonuçland�. Hatta e�ilmeyi art�rd�. Ancak denge a��rl��� 870 tona ç�kar�l�nca e�ilme durdurulabildi.

          Çe�itli tart��malar sonucu kurtarma çal��malar�na ara verildi. 1997'deki deprem üzerine önlemler üzerine gene konu�ulmaya ba�land�.

          1998'de kurtarma komitesi yeniden topland�. 1998'de kule, e�im yönündeki temellerin yükünü azaltacak, kuzey taraf�ndakileri ise yükleyecek �ekilde 2 çift çelik halatla desteklendi, "pantolon ask�s�" diye adland�r�lan halatlar üçüncü kat�n iç duvar�na saptand�.

          Kurtarma komitesi sonunda bir önlem üzerinde anla�t�; zemin bo�altma metodu. Y�llar boyunca kurtarma çabalar� kulenin güney taraf�n�n deste�e ihtiyac� oldu�u tahminine dayan�yordu. �n�aat mühendis John Burland, çözümün kuzey taraf�ndaki zeminin alt�nda oldu�unu gördü.

          Toprak öncelikli olarak iki katmandan ç�kar�ld�; en üstteki kumlu toprak katman�ndan ve ikinci olarak deniz kili katman�ndan. Kumlu toprak kalkt���nda zemin s�k��t� ve kil daha güçlü bir temel olu�turacak biçimde zemini sa�lamla�t�rd�. Bu toprak bo�altma i�lemi için 1999 da kulenin kuzey k�sm�n�n alt�na, topra�a uzun oyuklar aç� �di. Her biri 21 cm. çap�nda olan deliciler, d���ndaki hiçbir �eyi bozmadan topra�� ç�kard�lar. Delici makine ç�kar�l�rken olu�an oyuk topra��n yava�ça çökmesiyle kapand�. Daha sonra zemin bir be�ik gibi yerle�erek kulenin hafifçe kuzeye do�ru yönelmesini destekledi. Bu metodu kullanarak mühendisler e�imi 45cm geri çekmeyi ba�ard�lar.

Strüktüre Yönelik Çal��ma

          Burland toprak ç�karma i�iyle ilgilenirken, Giorgio Macchi adl� strüktür mühendisi yap�n�n strüktürel zay�fl���yla u�ra��yordu. Mermer cephe yaln�zca 25cm kal�nl���ndayd� ve bunun arkas�nda ta� ve kilden olu�an strüktürü ciddi biçimde zay�flatan bir konglomera bulunmaktayd�. Özgün ah�ap iskele nedeniyle olu�an mermer duvarlar�n �çindeki oyuklar duvar�n zay�flamas�na katk�da bulunmu�tur. E�imin yaratt��� gerilim, özellikle bu ince cephe nedeniyle do�mu�tur. En büyük gerilimler, ikinci kat�n güney taraf�nda, bir kap� giri�inin merdivenle kesi�ti�i noktada olu�mu�tur. E�er yap� çökecek olsayd�, bunun ba�layaca�� nokta buras� olacakt�. 1992'de bir düzine plastik kaplamal� çelik kiri�, kritik ikinci kat� çepeçevre koruyucu bir z�rh gibi s�k�ca sararak çatlaklar� durdurmay� amaçlad�.

          Kule istenen e�im derecesine gelip, ölçümler e�ilme hareketinin durdu�unu gösterince denge a��rl�klar� ve güvenlik halatlar� kald�r�ld�. Stabiliteyi iyile�tirmek için catino'nun kat�ndaki eski beton ku�ak temele ba�land�.

          Bütün bu çal��malar sonucu 1838'deki e�im derecesine geri dönen P�sa Kulesi, kendisini me�hur eden bu e�ikli�ini bir 300 y�I daha güvenle koruyacak.

Pisa Böyle Kurtuldu

          Her gün e�ilen ünlü kuleye önce 870 ton a��rl�k kondu. Gövde, çelik halatlarla ba�land�. Alt�ndaki toprak oyuldu ve halatlar çekildi.

1 - 1989'dabir milyon ziyaretçinin basamaklar�n� zorlukla t�rmand��� kulenin, tehlike çanlar�n�n çalmas� üzerine Ocak 1990'da kapat�larak kurtarma operasyonu için uluslararas� bir komite kuruldu ve haz�rlanan plan uygulamaya konuldu.

2 - �lkin kulenin alt k�sm�ndaki e�ik taraf�n tam kar��t� olan kuzey bölgesine 870 ton a��rl���nda kur�un kal�plar konuldu. Böylece e�ikli�in daha da ilerlemesi durduruldu. Bunun ard�ndan kule, çelik halatlarla ba�ka noktalara ba�land�.

3 - Üçüncü a�amada kur�un a��rl�klar�n konuldu�u bölgenin alt� kaz�narak, topra�� al�nd�. Ve çelik halatlar kar�� taraftaki denk a��rl�kta ba�land��� iki ayr� bölgeden çekilerek, kulenin e�ikli�i 5.5 dereceden 5 dereceye dü�ürüldü. Kule için geçen 12 y�l zarf�nda bugüne kadar 55 milyar �talyan lireti (yakla��k 38 trilyon TL) harcand�.

          "Pisa kulesinin mimar� hakk�nda çeli�kili bilgiler vard�r. Y�llarca kule tasar�m� Guglie Imo ve Bonanno Pisano'ya atfediliyordu. (Bonanno Pisano 12.yüzy�l�n tan�nm�� Pisa'l� sanatç�s�, Pisa Duomo'da kulland��� bronz kal�plar�yla ünlenmi�.) Pisano 1185’te Sicilya'ya gitmi�, Pisa ya y�llar sonra gelmi� ve kendi kentinde ölmü�tür. Mezar�, 1820 y�l�nda kulenin aya��nda bulunmu�tur. Bununla beraber son ara�t�rmalar kulenin as�l mimar�n�n Diotisalvi oldu�una i�aret etmektedir. Diotisalvi'nin Pisa'da in�a etti�i vaftizhane ve ba�ka yap�lan� konstrüksiyon benzerli�i bunu dü�ündürmektedir."

Ölçülerle Pisa Kulesi

* Yükseklik: 58,36m (temelden), 55m (zeminden) 8 kat,

* Temel d�� çap�: 15,484m

* Temel iç çap�: 7,368m

* E�im derecesi: Dikeyden 3,97 derece (dikeyden 3,9m sapma) 2008 deki durum

* Duvar kal�nl���: Temelde 4m, en üstte 2,4m

* A��rl�k: 14,700ton

* Çan say�s�: 7 (her biri bir notan�n sesini veriyor.)

* Çan kulesine ç�kan basamak say�s�: 296 adet.