Gelişim ve Büyüme Kavramları - (Gelişim ve öğrenme Eğitim Bilimleri )

Geli�im ve B�y�me Kavramlar�

GEL���M

�nsan geli�imi �evre ve kal�t�m aras�ndaki s�rekli ve kar��l�kl� etkimi�imin �r�n�d�r. Kal�t�msal �zellikler, k�saca biyolojik �n yatk�nl�klar olarak tan�lanabilir. D�llenmi� yumurta a�amas�ndan ba�layarak, genler ta��d�klar� yap�sal �zellikler do�rultusunda h�creleri programlar, ve b�ylece cinsiyet, sa� rengi, fiziksel b�y�kl�k ve hatta bir �l��de zihinsel yetenekler, �evresel de�i�kenler ile etkile�erek �ekillenir. Buna g�re insan geli�imine y�n veren iki temel s�re� s�z konusudur. Bunlardan biri, genotip ikincisi fenoptiptir. Genotip, ana babadan kal�t�m yoluyla gelen t�m �zellikler, fenotip ise aile, �evre, okul ve toplum gibi farkl� sosyal ba�lamlarda toplumsal ili�kiler yoluyla edinilen g�zlenebilir t�m ki�isel �zelliklerdir.

Geli�imin kal�tsal �zelliklerini yans�tan genetik de�i�meler, evrim s�recinde ger�ekle�en �� etkene g�re olu�maktad�r. Bunlar ; de�i�kenlik (varibility), uyum (adaptaion) ve ay�klanma (selection) s�re�leridir. Bireyin genetik yap�s�ndaki olu�um ve de�i�meler �iftle�me a�amas�nda kad�ndan gelen X ve erkekten gelen XY kromozomlar�n�n rastlant�sal (random) yolla etkile�imine ba�l�d�r. Cinsiyeti belirleyen X ve Y kromozomlar�n�n rastlant�sal olarak etkile�imi, genlerde yer alan mutasyonlar (mutotions) yoluyla t�re �zg� davran�� �r�nt�lerini de (related species) i�eren �ok y�nl� bir s�re� i�inde olu�maktad�r. De�i�kenlik olarak biline bu etken uyum kavram� ile ili�kilidir. Uyum rastlant�sal olarak bir araya gelen �zelliklerinin do�al ay�klanma (natural selection) s�reci i�inde kal�c� hale ge�irerek genetik yap�y� koruyan t�m de�i�imleri kapsamaktad�r. Ay�klanma ise organizmam�n �evreye uyum sa�lamas�n� kolayla�t�ran �zelliklerin kal�c� hale gelmesi di�erlerini giderek s�nmesi anlam�ndad�r.
Geli�imin sosyal �evre de�i�keni ile olu�an boyutu ise, k�saca alg�lama sisteminin d�zenlemesine ba�l�d�r. Buna g�re, alg�lama sistemimiz farkl� olsayd�, do�al olarak di�ilimiz de farkl� olacakt�. Bireysel deneyimlerimiz, i�inde yer ald���m�z k�lt�rel yap�ya (cultural pattren), sosyal gruba ve aileye ba�l�d�r. �rne�in, �ocu�un sald�rganl�k davran���, i�inde yer ald��� sosyal grubun ve ailenin tepkilerine g�re bi�im denmektedir. Genel olarak, alt sosyo – ekonomik setlerinde gelen ve e�itim d�zeyi d���k olan ailelerin, �ocuklar�n� sald�rganl�k davran��lar�n� �d�llendirdikleri g�zlenmektedir. Ayr�ca yeti�kinlerin, s�z yada davran�� d�zeyinde sald�rgan tutumlar�na s�k�a tan�k olan �ocuklar�n, onlar� model alarak benzer tepkiler g�sterdikleri bilinmektedir. �te yandan �ocuklar�n sald�rganl�k e�itimlerine “sessiz davranma” e “sistematik duyars�zla�t�rma” y�ntemleriyle yok sayma tepkisi veren e�itilmi� ailelerin, bu t�r davran�� bozukluklar�n� sa�altmada daha ba�ar�l� olduklar� g�r�lmektedir. Bu ba�lamda cinsiyete ba�l� rol yap�s�n�n, ba�at bir etken olarak alg�land��� alt k�lt�rlerde, sald�rganl���n �zellikle erkeklik kavram� ile �zde�le�tirilmesi nedeniyle, yayg�n bi�imde oraya ��kmas� anla��labilir bir durumdur.
Geli�imin iki temel bile�eni ( compenets) olan kal�t�m ve �evreden, hangisinin daha etkin bir fakt�r oldu�u uzun bir zamandan beri tart���lmaktad�r. Ancak, sorunun ortaya konu� �ekli ile ilgili olan b�yle bir tart��man�n, pratikte fazlaca �nem ta��mad��� a��kt�r. Sorunu, her hangi bir de�i�kenin �st�nl���ne indirgeyen ve bu nedenle bir d���nme yanl��� olarak de�erlendirilmesi gereken bu yakla��m yerine, bug�n kal�t�m ve �evrenin birbirinden ayr�lmaz bir b�t�nl�k ta��d��� g�r��� kabul edilmektedir.
Bu saptaya do�rulamak amac�yla kal�t�m �evre etkile�iminin dil ��renme s�reci ba�lam�nda inceleyelim. Do�u�ta konu�ma i�in n�ro fizyolojik a��dan biyolojik �n yatk�nl��a sahip olan �ocu�un, dili ��renmesi sosyal etkile�ime ba�l�d�r. Ancak �ocuklar belli bir n�rolojik geli�me a�amas�na ula�madan konu�mazlar. �rne�in �ocuklar bir ya��ndan �nce d�zenli c�mleler kuramazlar. Ancak �ocuklar�yla do�umdan itibaren konu�an ve onlar�n konu�ma denemelerini �d�llendiren ailelerin �ocuklar�, di�erlerine oranla dana erken konu�maya ba�lamaktad�rlar. Ayr�ca, konu�ma becerisi, kapsam ve nitelik a��s�ndan farkl� �zellikler g�stermektedir. Bu konuda yap�lan ara�t�rmalar, e�itim d�zeyi y�ksek olan aile ortam�nda ve sosyal �er�evede yer alan �ocuklar�n, deyimve kavramlar� daha yayg�n �l��de kulland�klar� do�rulamaktad�r. (Gerstle. 1982) Ba�ka bir anlat�mla, konu�may� ��renme gem, biyolojik, hem de sosyo – k�lt�rel de�i�kenlere ba�l�d�r. Benzen bir durum, �ocu�u bili�sel (cognitive), ahlaki (moral), davran��sal (behovioral), sosyal (social), duygusal (emotional), bedensel (physical) geli�imi i�inde ge�erlidir. Bu bilgilerin �����nda geli�im k�saca, organizman�n d�llenmi� yumurta a�amas�ndan ba�layarak ya�am boyu ge�irdi�i ��k y�nl� iyile�me ve yetkinle�me s�reci olarak tan�mlanabilir.

Geli�imin Kritik D�memleri
Geli�im, bio – fizyolojik ve sosyo – psikolojik s�re�lerin kar��l�kl� olarak etkile�mesinin �r�n�nd�r. Buna g�re bireyin belli bir ya�ant� deneyimini edinilebilmesi i�in belli bir yeterlik d�zeyine ula�mas� gerekmektedir. Burada belirleyici etken, zamand�r. Geli�im s�recinde bireyler g�receli olarak farkl� �zellikler g�stermekle birlikte, zaman de�i�kenine g�r, belli ya�l� gruplar�nda ortak ki�ilik �zellikleri de bulunmaktad�r. �rne�in bireyin bili�sel, dil yada ahlaki geli�iminin kal�tsa ve �evresel de�i�kenlere g�re, bir �l��de farkl� olmas� do�ald�r. Ancak kategorik olarak, normal ko�ullarda her bireyin ya� de�i�kenine g�re, belli bir geli�me evresinde ula�t��� kabul edilmektedir. Geli�imin kritik d�nemi olarak tan�mlanan bu evrelerde, bireyler belli ��renme ya�ant�lar�na , bir �nceki evreye oranla daha uygun ve haz�r konumda bulunurlar. ��renme ya�ant�lar�n�n desenle�mesi ve standardize edilmi� programlar�n haz�rlanmas�, geli�imin kritik d�nemleri kavram� ile ili�kilidir. Bu nedenle ��retmenler ve anne – babalar �ocuklar�n e�itimde her kritik d�nemin �zelliklerine uygun bir ��retme – ��renme stratejisi benimsemelidir. �rne�in kas ve kemik geli�iminin yan� s�ra, zihinsel a��dan belli bir geli�mi�lik d�zeyine ula�amayan �ocu�un y�r�meyi ��renemeyece�i bilinmelidir. Ayn� �ekilde, zihinsel ve sosyal geli�im a��s�ndan belli yoksunluklar i�inde bulunan �ocuklar�n, ��renmede baz� g��l�kler kar��la�abilecekleri uzak tutulmamal�d�r.

Geli�imin Temel �lkeleri
Her bireyde geli�imin ortak baz� ilkelere g�re olu�ur. Bu ilkeler a�a��da gibi s�ralanabilir.
1. Geli�me, genetik ve �evresel de�i�kenlerin kar��l�kl� etkile�iminin �r�n�d�r. Genetik ara�t�rmac�lar g�z rengi, cinsiyet, beden bi�imi, boy, zeka gibi bir ��k yap�sal �zelli�in kal�tsal etkenlere ba�l� oldu�unu g�stermektedir. Ancak kal�t�m yoluyla getirilen bir �ok �zelli�in �evresel de�i�kenlere g�re bi�imlendi�i de bir ger�ektir. �rne�in kal�tsal zeka potansiyelinin uygun e�itim ya�ant�lar�yla desteklenmemesi halinde, yeterince geli�medi�i bilinmektedir. �te yandan boy ve kilo gibi bir �ok fiziksel �zelli�in geli�imi, yeterli ve dengeli beslenmeye ba�l�d�r.

2. Geli�im ya�am boyu s�rer. Geli�imi belli a�amalara b�l�nm�� ve her biri, �nceki a�amalar�n birikimlerine dayal� olarak olu�an bir s�re� i�inde ger�ekle�ir. Ba�ka bir anlat�mla geli�im, organizman�n do�um �ncesi evreden ba�layarak �l�m�ne dek ge�en zaman dilimi i�inde helezonik halkalar �eklinde olu�an ve birbirini izleyen s�re�lerin toplamad�r.

3. Geli�imin kritik d�nemlerine �zg� karakteristik �zellikleri, hem d�zenli hem de s��ramal� seyir i�inde ger�ekle�ir. �rne�in, �ocu�un duyusal ve dilsel geli�imi artt�k�a, konu�mas� da geli�irken, y�r�menin ba�lad��� a�amada konu�ma yeterli bir �l��de duraksar. �te yandan alg�sal ve zihinsel geli�me, ahlaki geli�imin �nko�ulunu olu�tururken, �ocuklar i�inde bulunduklar� sosyal �evre ko�ullar�na ba�l� olarak ahlaki a��dan farkl� geli�im �zellikleri g�sterirler.

4. Geli�im i�ten d��a, ba�tan aya�a do�rudur. Do�um �ncesi evreden ba�layarak, �ncelikle ba��n ve s�ras�yla g�vde, kol ve bacaklar�n geli�ti�i, ayn� �ekilde i� organlar�n geli�imini, bedende �ekil veren d��sal geli�imin izledi�i bilinmektedir.

5. geli�im genelden �zele, b�t�nden par�aya, do�rudur. Geli�im s�resince de �nce bedenin ana b�l�mleri olan ba�, g�vde, kol ve bacaklar olu�makta, daha sonra bu organlar� belli bir etkinlikte kullanmay� sa�layan ince kaslar�n geli�imi ba�lamaktad�r. �nce �ocuklar belli bir geli�im a�amas�nda, sadece ellerini bir b�t�n olarak kullan�rken, inde kaslar�n geli�imi ile parmaklar�n� kullanmaya ba�lamaktad�r.

6. geli�im �zellikleri ayr�lmaz bir b�t�nl�k olu�turur. Geli�im alanlar� kar��l�kl� olarak birbirlerini etkilemektedir. �rne�in �ocu�un zihinsel geli�imi, dil geli�imi hem etkilemekte hem de ondan etkilenmektedir. Ayn� �ekilde �ocu�un sosyal geli�imi, zihinsel ve ahlaki geli�imi hem nedeni, hem de sonucu olmaktad�r. �u hald� t�m geli�im alanlar�, i� i�e ge�mi� bir etkile�im �r�nt�s�d�r.

7. geli�im kritik d�nemleri vard�r. Organizma, belli bir zaman diliminde baz� geli�im alanlar�nda, nispeten para metrik bir evrimle�me i�inde bulunur. Bu d�nemlerde birey, belli ��renme ya�ant�lar�na ve �evresel etkilere daha bir hale gelir. �rne�in 0 – 3 ya� grubu i�inde, �ocu�un temel g�ven, sevgi ve kabul g�rme g�d�lerinin doyurulmas�, ileri ya�larda �zerk ve ba��ms�z bir bireyselle�me yetkinli�ine ula�mas�na neden olur. Dolay�s�yla bu d�nemde �zerkle�me ve bireyselle�me �abalar�n� yeti�kinlerce engellenmesi ise, bireyin sosyal geli�imini olumsuz y�nde etkiler. �u halde ger�ek duygu ve d���ncelerini yans�tma yeterli�inden yoksun b�rak�lan engellenmi� �ocuklar�n, ba��ml� edilgen, hatta nevrotik bir ki�ilik yap�s�na sahip olmalar� anla��l�r bir durumdur. Psiko – analitik yakla��ma g�re, belli bir psiko – sosyal geli�imi olumsuz y�nde etkiler. �u halde ger�ek duygu ve d���ncelerini yans�tma yeterli�inden yoksun b�rak�lan engellenmi� �ocuklar�n, ba��ml� edilgen, hatta novrotik bir ki�ilik yap�s�nda sahip olmalar� anla��labilir bir durumdur. Psiko – analitik yakla��ma g�re, belli bir psiko sosyal geli�im evresine �zg�n gereksinimlerin kar��lanamamas�, bu d�neme tak�lmaya neden olur. Bu t�r bireyler, bir sonraki geli�im d�nemine �zg� yeterlilikleri g�steremedikleri i�in, duygusal ve d���nsel a��dan geli�emezler. Bireylerde ergenlik ya da yeti�kinlik d�nemlerinde g�zlenen davran�� bozukluklar�n�n nedenleri de, �ocuklukta yeterince kar��lanamayan bu t�r ego gereksinimlerinde aranmal�d�r.

8. geli�im bireysel farkl�l�klar g�sterir. Her bireyin genotipi ve fenotipi fark� oldu�u i�in, geli�im s�reci de farkl�d�r. Bu nedenle �ocuklar�n geli�imi s�resince baz� benzer �zelliklerin yan� s�ra, kal�tsal miraslar�n ve etkile�imin �r�nt�lerinin farkl�l��� nedeniyle baz� ayr�l�klar g�stermeleri de do�al kar��lanmal�d�r.

B�y�me
B�y�me geli�ime oranla, daha dar kapsaml� bir kavramd�r. Bedenin boy kilo, ve bi�im olarak artmas� anlam�na gelen b�y�me, biyolojik kal�t ve �evre fakt�rlerine ba�l� olarak de�i�ik h�z ve yo�unlukta ger�ekle�ir.

D�. Dr. Ayhan Ayd�n. Geli�im ��renme Psikolojisi (s. 1 – 6) An� yay�nlar�, Ankara 1999

B�Y�MENIN DEGERLENDIRILMESI

B�y�menin de�erlendirilmesi, �ocuk sa�l��� ile ilgili �al��malar�n en �nemli unsurudur. Fizyolojik, psikolojik, sosyal problemler b�y�meyi negatif y�nde etkiler. B�y�menin de�erlendirilmesinde en �ok kullan�lan ara�, b�y�me grafikleridir. 1963 ten 1975 e kadar 0-18 yas aras�ndaki 20000 Amerikal� �ocuktan USA NCHS (National Center for Health Statistics) b�rosu taraf�ndan toplanan bilgilerden olu�turulan Standart B�y�me Grafikleri, D�nya Sa�l�k �rg�t� taraf�ndan ilk 5 yas i�in Internasyonal B�y�me Standart olarak kabul edilmi�tir. �yi beslenmi� ve sa�l�kl� Amerikal� �ocuklardan derlenmi� olan bu bilgiler, d�nyan�n geri kalan k�sm�ndaki pop�lasyona benzemezse de geli�mi� ve geli�mekte olan �lkelerdeki b�y�me farkl�l�klar�n�n genetik farkl�l�ktan �ok, nutrisyonel durumu aksettirdi�i kabul edilmektedir. NCHS standartlar�, k�sa boylu g��men ebeveynlerin ilk jenerasyon Amerikal� �ocuklar� i�in kullan�lm��t�r. Bu �ocuklarda, daha iyi beslenme ile ebeveynlerinden daha iyi b�y�me ve geli�me sa�lanm��t�r. 4 standart b�y�me grafi�i yayg�n olarak kullan�lmaktad�r. 1) Yasa g�re a��rl�k, 2) Yasa g�re boy, 3) Yasa g�re bas �evresi, 4) Boya g�re a��rl�k. Her grafik 7 persentil e�risinden olu�ur. Bu e�riler 0-18 yas aras�ndaki �ocuklar�n a��rl�k, uzunluk (boy) ve bas �evresi de�erlerinin da��l�m�n� g�sterir. Boy veya a��rl�k olarak �l��len antropometrik say�lar, pop�lasyon i�inde normal olarak da��l�rlar. Yeteri kadar b�y�k �rnek verildi�inde X ekseni �zerine boy veya a��rl�k de�eri, Y ekseni �zerine de frekans� (ayni boy veya a��rl�kta olan �ocuklar�n �ayisi) konularak grafik �izildi�inde �an e�risi olu�ur. Bu �an e�risi normal veya Gaussian da��l�m� g�sterir. �deal �an e�risinde e�rinin tepesi �rnek de�erlerinin aritmetik ortalamas�na uyar. E�rinin tepesi medyan (Standart) de�eri g�sterir. medyan de�er, observe edilen de�erlerin %50 sinin �zerinde, %50 sinin alt�ndad�r. Mediandan uzakla�an normal de�erler, �an e�risinin geni�li�ini olu�tururlar. Bu de�erlere matematiksel olarak Standart Deviasyon (SD) adi verilir. SD, normal s�n�rlar kavram�na i�aret eder. Ortalama de�erin 1 SD alt� (k�����) (-) ile 1 SD �st� (b�y���) (+) aras�nda bulunan de�erler t�m �rneklerin takriben %68 ini i�erir. (-) 2 SD ile (+) 2 SD laf aras�nda bulunan de�erler ise t�m �rneklerin %95 ini i�erir. Tek �l��m yap�ld���nda bu �rne�in, medyandan ne kadar uzakla�t��� � SD lafla ifade edilir. Bu �ekilde bir say�sal �rne�in t�m pop�lasyonun �yesi olup olmad��� ihtimali hesaplanm�� olur. Normal Olarak Da��lm�� Say�lar�n Normal S�n�rlar� ve SD ile ili�kisi
Normal s�n�rlar Say�n�n Normal s�n�rlar ��ine Girme �htimali
SD % SD % � 1 68.3 >,= 1 16 � 2 95.4 >,= 2 2.3 � 3 99.7 >,= 3 0.13
Sa�l�kl� erkek �ocuklar�n �l��m� ile olu�mu� bir pop�lasyonda bir �ocu�un boyu 2 SD �zerinde bulunuyorsa, bu �ocu�un bu pop�lasyona ait olma ihtimali % 2.3 ten daha azd�r. Bu �ocuk, erken pubertesi olan erkek �ocuklar�n bulundu�u ba�ka bir pop�lasyona ait olabilir. Bir bireyin, bir pop�lasyonla ili�kisini g�steren bir ba�ka y�ntem, persentillerin kullan�lmas�d�r. Persentil, bir pop�lasyonda ayni �l��ye sahip olan bireylerin olu�turdu�u "y�zde bir " dilimidir. Persentilin l�gat anlam�; ayni �l��deki bireylerin frekans toplamlar�n�n olu�turdu�u y�zde bir dilimine tekab�l eden "X" k�ymetidir. �rne�in, boyu 96 cm olan 3 yas�ndaki erkek �ocuk pop�lasyonunum (frekans toplam�n�n) olu�turdu�u %1 dilimine tekab�l eden "X" k�ymeti 50 inci persentil dir. 3 yas�ndaki �ocu�un 50 inci persentil deki boy de�eri 96 Cem’dir. 50 inci persentil de�eri medyan (orta) de�erdir. �ocuklara ait boy de�erlerinin %50 si bu de�erin �zerinde, %50 si bu de�erin alt�ndad�r. �rneklerin �o�u 50 inci persentil de toplan�r. Bu de�ere "standart de�er " adi verilir. Yukar�daki �rne�e g�re 3 yas�ndaki erkek �ocu�unun standart boyu 96 cm dir. Bu bilgilere g�re standart b�y�me grafiklerinin yorumlanmas�, a�a��daki �rneklerde verildi�i gibidir. �rnek 1: 9 ayl�k bebe�in a��rl��� 8,5 kg ise, bu de�er "yasa g�re a��rl�k" grafi�inde 25 inci persentil e�risini keser. bebe�in a��rl��� 25 inci persentil de olup, 9 ayl�k bebeklerin boy de�erlerinin %25 inden daha a��r, %75 inden daha hafiftir. �rnek 2: 9 ayl�k bir bebek 11 kg ise o zaman bu de�er, 95 inci persentil e�risini keser. Bu de�er, bebe�in a��rl���n�n, akranlar�na ait a��rl�k de�erlerinin %95 inden daha fazla oldu�unu g�sterir. Boya g�re a��rl�k grafikleri ayni �ekilde haz�rlanm��t�r. Bu e�riye g�re 125 cm olan bir k�z �ocu�unun standart a��rl��� (50p) 24 kg dir. NCHS grafikleri, adolesanlar i�in uygun de�ildir. ��nk�, pubertenin ba�lang�� yas� geni� varyasyonlar g�sterir. Bu grafikler, pubertesi gecikmi� bir gen� i�in yas�na g�re d���k persentil de�eri verebilir. Halbuki bu gencin uzama potansiyeli fazlad�r. Ayni e�riler, pubertesi ilerlemi� bir gen� i�in yas�na g�re y�ksek persentil de�eri verir. Bu de�er bu gen� i�in yan�lt�c� olabilir. ��nk� uzama potansiyeli azalm��t�r. Bu e�rilerin n�merik de�erleri, tablolarda verilmi�tir. Ancak e�riler daha pratiktir. ��nk� ge�en zaman i�erisinde b�y�me daha kolay de�erlendirilir. De�i�ik tipte b�y�me bozuklu�u (Don, Turnem, Klinefelter sendromlari ve Akondroplazi gibi) olan Amerikali �ocuklar i�in �zel grafikler gelistirilmistir.

 B�y�me ve Geli�im

 B�Y�ME: v�cut kitlesinin artmas�d�r. Bu art�� yeni h�crelerin olu�mas� ya da b�l�nmesiyle ilgilidir, di�er bir ifadeyle yap�sal art�� denebilir. B�y�me vucutta meydana ger�ekle�en de�i�melerin say�sal olarak kontrol edilebilmesi anlam�na gelir. V�cut sadece d�� g�r�n���yle de�il i� yap�sal olarak da b�y�me g�sterir.
B�y�me kendi yap�s�nda boy ve a��rl�k olarak da de�erlendirmelere gider.
�rne�in: yeni do�an bir bebe�in 3-4 g�n i�erisinde su kayb� nedeniyle do�um a��rl���n�n %10’nunu yitirmektedir.bu a��rl���n� gelecek 10 g�n i�erisinde tekrar kazan�r. Yeni do�mu� bebekler 3200gr. �le 3400gr. a��rl���ndad�r. En h�zl� b�y�me do�um �ncesinde do�um sonras� ilk bir y�l i�erisinde bundan sonra yava�lamaya ba�lar ve ergenlik d�neminde 13-20 ya�lar� aras�nda tekrar bir h�z kazan�r.bu a��rl�k kriterleri 3’er ayl�k d�nemlere ayr�lm��t�r.
1- 1. 3. ayda 22-25gr.
2- 2. 3. ayda 20-22gr.
3- 3. 3. ayda 15-18gr.
4- 4. 3. ayda 12-15gr.
Bu a��rl� kriterleri k�z ve erkeklerde farkl�l�k g�sterir. �ocuklarda boy hesaplamalar� ayl�k olarak ��karmak �ok zordur.
Boy a��rl�k gibi ilk bir y�l i�erisinde h�zl� ikinci ya� d�neminin sonlar�na do�ru yava�lamaya ba�lar. �ocuklarda boy art��� a�a��daki gibi ��kar�lm��t�r.
0+12 aylar 50cm.
1. 3. ayda erkeklerde 10, k�zlarda 9cm.
2. 3. ayda erkeklerde 6 , k�zlarda 6cm.
3. 3. ayda erkeklerde 5, k�zlarda 5cm.
4. 3. ayda erkeklerde 4, k�zlarda 4cm.
Bunun yan�nda ba�,g���s, mide ,karaci�er,di�,kemik ve ba�-vucud,ba�-ayak, oturma
uzunlu�u-boy uzunlu�u art��lar�n� da kontrol eder.
B�y�meye etki eden fakt�rler b�y�me sorunlar�:

1- �rk
2- iklim
3- sosyo-ekonomik stat�
4- psikoloji
5- kal�tsal etkenler
6- yap�sal gecikmeler
7- interauterin b�y�me gerili�i
8- kronik hastal�klar
9- endokrin bozukluklar
10- kromozom anomalileri
11- iskelet sistemi bozuklar�


GEL���M: Sadece say�sal verileri ve �l��mlerle a��klanamayan bir�ok yap� ve i�levi b�t�nle�tiren ileriye do�ru karma��k bir olgudur. Bu b�t�nle�me nedeniyle geli�imdeki bir evre kendinden sonra gelen evreyi do�rudan yada dolayl� olarak etkilemektedir. B�y�me de geli�imin bir alt ara�t�rma b�l�m�n� olu�turmaktad�r.�ocuklarda belli geli�im d�nemlerinde ortak olan e�ilim ve davran�� kal�plar� bulunmaktad�r. Bu nedenle geli�im belli d�nemlere ve belli ana ba�l�klara ayr�lm��t�r. Bunun nedeni geli�imi daha iyi tan�mlamak ve daha rahat inceleyebilmektir.
Son y�llara kadar do�um �ncesi pek dikkate al�nmamaktayd� fakat yap�lan ara�t�rmalar sonucu do�um �ncesi d�nemlerin do�rudan yada dolayl� olarak do�um sonras� d�nemleri etkiledi�i g�r�lm��t�r.
B�t�n davran��lar temel biyolojik yap� i�erisinde ger�ekle�ir. Bu nedenle biyolojik yap� hakk�nda ne kadar �ok bilgi sahibi olursak davran��lar� anlamam�z ve yorumlamam�z o derece kolay olur.
�ocukta bu biyolojik yap�da meydana gelen de�i�meler davran��lar�na direkt etkilenir. Bu biyolojik de�i�imler kal�t�m ve cevre fakt�r�n�n etkisi alt�ndand�r.
Geli�imde b�t�n �ocuklar ayn� s�ray� izlerler fakat s�resi ve h�z� �ocuktan �ocu�a de�i�mektedir. Bir �ocuk bu evrelerden birine erken girmi� di�er �ocuklara g�re becerileri daha fazla geli�mi�se bunu di�er evrelerde s�re ve beceri bak�m�ndan s�rd�r�r ve di�er �ocuklara oranla daha h�zl� bu evreleri ge�er.
Geli�imi 5 temel kavramla �zetlenebilir:

1- Geli�im dinamik bir olgudur.
2- Geli�im genetik bireyselli�in bir sonucudur.
3- Geli�im giderek artan bir �zelle�me s�recidir.
4- Geli�imde denge vard�r.
5- Geli�im art arda g�r�len d�zenli bir s�re�tir.

Geli�imde g�r�len evreler:

1- Do�um �ncesi (prenatal) d�nem: d�llenmeden sonra 9 ay 10 g�n s�rer. �� evreye ayr�l�r.
a) Ovum evresi: d�llenmeden 2. hafta sonuna kadar
b) Embriyo evresi: 2. hafta sonundan 8. haftaya kadar
c) Fetus evresi: 3. aydan do�uma kadar
2- Do�um sonras� (postnatal) d�nem:
a) Yeni do�an bebek: 0-4 hafta
b) Bebeklik : 4. hafta-2.y�l
c) �lk �ocukluk: 2-6 y�l
d) Son �ocukluk: 6-11 y�l (k�zlarda 6-11),(erkeklerde 6-13)
e) Ergenlik : 11-20 (k�zlarda 11-20),(erkeklerde 13-20)
Not: Unesco de�erleri yukar�daki de�erlerden farkl�d�r.

Bebek ve �ocuktaki geli�imi daha iyi izleyebilmek ve anlayabilmek i�in yukar�daki d�nem ve evreleri a�a��daki alt yap�larla incelenmektedir.
Bedensel geli�im: Bedensel yani fizyolojik yap�n�n g�sterdi�i de�i�im ve ilerlemeleri inceler. Bedensel geli�im �ocu�un b�y�mesiyle do�rudan ili�kilidir.
Bili�sel geli�im: Do�an bir bebek devaml� bir ilerleme g�sterir. Bedenen g�sterdi�i geli�me sayesinde �ocuk d�nyay� ve �evresini anlamaya ve alg�lamaya ba�lar ve bu sayede zihinsel faaliyetlere ba�lam�� olur. Bu zihinsel faaliyetleri bili�sel geli�im i�erisinde al�yoruz.
Motor geli�im: Hareket anlam�na gelmektedir. Bedensel,zihinsel geli�imle meydana gelen geli�mi� motor hareketlere ba�layan �ocu�un beden ve zihinsel faaliyetin ba��nt�s�n� ortaya koyar.
Dil geli�im: Fizyolojik ve zihinsel olarak geli�en bebek d�nyay� anlamaya ve alg�lamaya ba�lad���ndan tepki vermeye ba�lar. D�nya ile ileti�imini a�lama a�amas�ndan dile d�ner.
Sosyal geli�im: Her y�n�yle geli�en bebek bir �evre i�erisinde yer al�r ve bulundu�u ortama ayak uydurmaya �al���r. Bu �abas�n� sosyal geli�im olarak incelenir.


Her ne kadar geli�im ve b�y�me farkl�da olsa da bir birinden ba��ms�z de�ildir ve benzer �zellikler ta��r.
1- B�y�me ve geli�im belirli d�nemlerde h�zlan�r yada yava�lar.
2- B�y�me ve geli�im de belirli bir s�ra vard�r.
3- B�y�me ve geli�imde ileriye d�n�kt�r.

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi