Gelişimi Etkileyen Faktörler - (Gelişim ve öğrenme Eğitim Bilimleri )

Geli�imde Kritika

GEL���M� ETK�LEYEN FAKT�RLER

�nsan geli�imi denildi�i zaman d�llenmeden ba�layarak,ya�am�n sonuna kadar yer alan s�re� anla��lmaktad�r. Ara�t�rmac�lar insan geli�imi �zerinde durulmaya ba�lad��� ilk anlardan itibaren ara�t�rmac�lar �u soruya yan�t aram��lard�r:
Geli�imi do�u�tan getirilen �zellikler mi belirler,yani geli�imi de �nemli olan kal�m m�d�r?yoksa geli�imde �nemli olan ge�irilen ya�ant�lar ve �evresel ko�ullar�n,ba�ka bir deyi�le ��renme ya�ant�lar�n�n niteli�i midir?(Erden-Akman,7.Bask�,s.24)

KALITIM

Kal�t�mla ilgili kal�tsal �zellikleri ana-babadan �ocu�a ge�i�ini inceleyen bilime genetik ad� verilir. Kal�t�m�n ki�iye aktar�lmas� annenin yumurtas� ile baban�n spermi birle�erek d�l�t�(zigot,zygote) olu�turmas� ile ba�lar. Bu bireyin ya�am�n�n ba�lang�c�d�r. Yumurta ve sperm kayna�arak d�� bir zarla �evrilmi� olan stoplazma ve i�indeki �ekirdekten olu�an bir h�creye d�n���r. �ekirdek,ana-babadan,yeni olu�an bireye kal�t�m �zelliklerini ge�iren genetik maddeyi i�ermektedir.(Morgan ,1995,s.35)
Ana ve baban�n her birinden 23’er adet olmak �zere gelen 46 adet kromozom bireyin kal�t�m�n� olu�turur. Kromozomlar g�r�n��lerine g�re X kromozomlar ve Y kromozomlar olarak ifade edilir. Anne ve babadan gelen kromozomlar�n ilk 22 �ifti birbirine benzeyen kromozomlardan meydana gelir. 23.�ift birbirine benzer olmaya bilir. Buna g�re anne ve baban�n �reme h�crelerindeki 23’er adet kromozomdan birer tanesi,cinsiyetle ilgilidir. Annenin bir �ift kromozomunun iki olup bunlar X kromozomu denilir. Babadan gelen kromozomlarda bazen X, bazen Y kromozomu bulunabilir. Bir ba�ka ifade ile yumurta h�cresindeki cinsiyet kromozomu X, sperm h�cresindeki cinsiyet kromozomu X ya da Y dir. �u halde annenin X cinsiyet kromozomu, babadan gelen X kromozomla birle�irse bebe�in cinsiyeti k�z(XX),annenin X cinsiyet kromozomu babadan gelen Y kromozomla birle�irse,bebe�in cinsiyeti erkek(XY) olur.

Her kromozomun i�inde ana-babadan �ocu�a ge�ecek �zellikleri ta��yan say�lar tam olarak bilinmesine ra�men 20000-120000 aras�nda oldu�u tahmin edilen genler vard�r. Her bir kromozomda bulunan binlerce gen deoksiribon�kloitasit ad� verilen ve DNA harfleri ile g�sterilen bir kimyasal madde molek�l�d�r. Molek�l�n yap�s� bir ip merdivenin k�vr�larak helezonla�m��, �ift-spiral bi�imini and�r�r. �kili sarmal olarak ta adland�r�lan bu merdiven basamaklar� rol�ndeki madde bireyin kal�t�msal �zelliklerini belirler. Kal�t�mla ilgili bilgilerinin t�m� merdiven basamaklar�n�n dizili� bi�iminde sakl�d�r. Yani organlar�n olu�umu,di�er genlerin d�zenlenmesi DNA taraf�ndan y�nlendirir. DNA’ y� olu�turan kimyasal maddeler h�crenin i�inde serbest bi�imde y�zer ve kusursuz bir d�zende bir araya gelirler. DNA h�crenin ortas�ndaki kromozom ad� verilen 46 tane �ok uzun ve �ok ince iplik�i�in i�indedir. Bu iplik�iler o kadar incedir ki onlar� elektron mikroskobunun yard�m�yla bile g�r�lemez.(Balkwil,1999 s.4)

DNA d�nya �zerindeki b�t�n canl� varl�klar�n �zelliklerini belirleyen ola�an �st� bir kimyasal maddedir. Bu maddenin i�eri�ini s�ras�yla Adenin (A), Timin (T), Sitozin(C), Guanin (G) ad� verilen bazlardan olu�ur. Her bir a�amam�n tamamlanmas� i�in bir baz �iftti belirli bir kombinasyonda e�le�ir .T her zaman A ile, A da her zaman T il e�le�ir. Buna kar��l�k C her zaman G ile ,g de her zaman C ile e�le�ir. Bu e�le�me DNA’n�n kendini kopyalama i�leminde �nemli bir rol oynar. DNA kopyalama i�lemi i�in haz�r oldu�unda ayr�l�r ve iki iplik�i�e b�l�n�r. Serbest halde bulunan n�kleotidler b�l�nm�� iplik�iklere ba�lan�rlar ve b�ylece birincisinin ayn� iki DNA molek�l� yap�lm�� olur(Aronson,1998.s. 13)

D�llenen yumurtadan ba�lamak �zere insan b�y�mesinin her bir organ�n� nas�l geli�ece�ine ve ya�aman�n ilk an�ndan �l�nceye kadar her bir a�amada ne gibi �zellikler g�sterece�ine dair bilgiler genlerde depolanm��t�r. Genel, sa��m�z�n, g�z�m�z�n, cildimizin rengini, kemiklerimizin uzunlu�unu, k�sacas� bedenimizin t�m fiziksel yap�s�n� belirler. (C�celo�lu. 1997. s.90 )

Genlerde, kromozomlar gibi �ift �ift birle�irler. Genlerin baz�lar� ba�at(dominant),baz�lar� ise �ekiniktir.(recessive) Ba�at genler,�ekinik genlere �st�n gelerek ta��d�klar� �zelli�i d�l�te ge�irirler. Ba�at gen �ocu�a,anadan geliyorsa anan�n,babadan geliyorsa baban�n �zelli�ini ta��r. G�z rengi,renk k�rl���,sa� d�k�lmesi gibi baz� �zellikler ba�at genlerle �ocu�a ge�er.(Ba�aran,1997 s.34)

K�saca; kromozomlar�n meydana getirdi�i genler organizman�n t�m �zelliklerini ve yap�s�n� belirler. Bunlara kal�tsal �zellikler denir. Bireyin �evresi ile etkile�imi ile an�nda kazand��� al��kanl�klar ve ki�ilik �zellikleri ise kazan�lm�� �zelliklerdir. Bireyin ya�am� boyunca kazand��� bu �zellikler kal�t�m yoluyla ge�mez.

Geli�imde kal�t�m�n etkisinin daha fazla oldu�unu savunan Goddard bir ara�t�rmas�nda:
Goddard,ar�ivlerden de yararlanarak,Kallikak ailesinin ku�aklar boyunca izlemi�tir. Goddard’�n ara�t�rma yapmak i�in bu ailenin ku�aklar boyunca izlemi�tir. Goddard‘�n ara�t�rma yapmak i�in bu aileyi se�mesinin nedeni, baba Kallikak ‘�n birlikte oldu�u kad�nlar�n nitelikleri idi.
Baba Kallikak, farkl� niteliklere sahip iki kad�nla kurdu�u ili�kiyle,birbirinden �ok farkl� nitelikler sahip iki ku�a��n olu�mas�na yol a�m��t�. �zlenen ilk ku�ak, baba Kallikak’�n ak�ll�,iyi yeti�mi� bir kad�nla olan evlili�inden olan toplam 446 torunluk bir ku�akt�. Bu ku�akta �ok say�da doktor,avukat gibi toplumca sayg�n olarak kabul edilen mesleklerden ki�iler bulunmaktad�r. Torunlar�n hemen hepsi toplumda iyi bir yere sahip g�r�nmekte idi. Kallikak ‘�n ,toplum i�inde pek iyi olmayan ve d���k zekal� bir ba�ka kad�nla beraberli�inden olan 480 torunlu ikinci ku�akta ise; tam tersi bir g�r�n�m ile kar��la��lmaktayd�. �kinci ku�a��n e�itim d�zeyi de birinci ku�a�a oranla �ok d���kt�.
Goddard, iki ku�ak aras�ndaki bu dramatik farkl�l��� t�m�yle kal�t�m�n etkisine ba�lamaktad�r. �yi anneden gelen �ocuklar�n olumlu, k�t� anneden gelen �ocuklar�n olumsuz �zelliklere sahip oldu�unu �ne s�rerek; ara�t�rmas�n� kal�t�ml�n geli�imdeki �nemli rol�n� ortaya koyan g��l� bir kan�t olarak g�stermektedir.(Erden-Akman. 7.bask� s.25)

�EVRE
�ocu�un geli�imini �evre denilen fakt�r �e�itli y�nlerden etkilenmektedir. �evre, do�um �ncesinden ,yani zigot a�amas�ndan ba�layarak do�um s�ras� ve sonras� olmak �zere �� a�amada incelenir. Zigot(d�llenmi� yumurta) ana rahminin i�inde uygun bir �evre ortam�nda ya�ar. milyonlarca defa b�l�nen ve b�l�nerek �o�alan d�l�t, embriyo ve fet�s d�nemlerinde uygun bir �evrede ya�amak zorundad�r. B�t�n bu a�amalar�n d�zenli ve kesintisiz devam edebilmesi i�in annenin bedensel sa�l���n�n yerinde olmas� gerekir. Yani organizman�n ya�ansal faaliyetini devam ettirebilmesi i�in annenin sa�l�kl� olmas� gerekir. �rne�in; annenin hamileli�i s�ras�nda ate�li hastal�klar,alkol,sigara,uyu�turucu kullanmas�,mutsuz bir ya�am s�rmesi,a��r� yorgunluk,radyasyon veya kaza ge�irmesi organizmay� b�y�k �l��de etkilemektedir. Ancak annenin hamileli�i d�neminde d���nceleri ve duygular� organizmay� etkilememektedir. �rne�in ;anne ayva yedi�inde ,bebe�in gamzeli olaca��n�, elma yiyince , bebe�in k�rm�z� yanakl� olaca�� as�ls�zd�r. K�sacas� annenin hamileli�i s�ras�nda g�rd��� �eyler organizmay� hi� etkilemez. Do�um s�ras�nda bebe�in oksijensiz kalmas� bebe�in geli�iminde olumsuz �evresel etkiler olarak g�r�lmektedir. Do�um sonras� bebe�in d�� uyar�c�lar� ise;bebe�in i�inde ya�ad��� ve bebe�i etkileyen canl� ve cans�z varl�klard�r. Bebe�in biyolojik yap�s�n�n geli�imi �evredeki uyar�lara ba�l� olarak de�i�iklik g�stermektedir. Bebek,aile ,okul,iklim ve benzeri toplumsal kurumlar�n sosyo-k�lt�rel olanaklar� i�inde ya�am�n� s�rd�r�r. D�� �evre uyar�c�lar�n�n norm ve de�erleri bebe�in geli�imine negatif ve pozitif y�nde etkide bulunabilir. �evredeki ko�ullar�n yetersiz olmas� da bebe�in yeterli geli�meyece�ini g�stermektedir. �evresel etmenlerin her birey �zerinde farkl�l�k g�sterir . �evre de�i�kenlerine ba�l� olarak bebe�in farkl�la�aca�� unutulmamal�d�r. �evre de�i�kenlerinin en �nemlisi ise ailedir. Bebek ya�am�n�n b�y�k b�l�m�n� ailesinin yan�nda s�rd�r�r. Bu ba�lamda ailenin daha ayr�nt�l� olarak ele al�nmas� gereklidir.

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi

 D�nemler

GEL���M�N KR�T�K D�NEMLER�
�ocuklar,baz� geli�im d�nemlerinde ve ya�larda belli t�r ��renmelere kar�� y�ksek duyarl�l�k g�sterme e�ilimindedirler.�evre etkilerine kar�� daha duyarl�d�rlar ve �evrede d�zenlenen ��renme ya�ant�lar�n� di�er d�nemlerden daha h�zl� kazanabilirler.Psikologlar bu d�neme kritik geli�im d�nemleri ad�n� vermektedirler.(Oyama,1979)Ana-baba ve ��retmenler,�ocuklar�n �st d�zeyde geli�imlerini sa�lamak istiyorlarsa,bu kritik geli�im d�nemlerinde,�ocuklar�n belirli ya�ant�lar� ge�irmeleri i�in olanaklar haz�rlamal�d�rlar.�rne�in;�ocuklar�n ba�kalar�yla yak�n ili�kiler kurabilmesi i�in bebeklere yak�n,sevecen,s�cak davran�lmal�d�r.Bu �ans�,bebeklere sa�lamadaki gecikme,en fazla alt� ay� ge�ti�i taktirde,okul y�llar�nda sosyal ili�kiler geli�tirme yetene�i zay�flayabilir. (Bowlby,1965)

Burada can al�c� nokta zamanlamad�r.E�er ��rencilere ya�amlar�n�n belirli zamanlar�nda ��renme f�rsatlar� sa�lanmam��sa geli�im ya yava�layabilir ya da tamamen durabilir.Bir �ok psikologa g�re okul �ncesi y�llar� ps�ko-sosyal geli�im i�in oldu�u kadar zihin ve dil geli�imleri i�in de kritik geli�im d�nemidir.Bu nedenle,�zellikle sosyo- k�lt�rel a��dan geri olan �evrelerde ya�ayan �ocuklar�n bu dezavantaj�n� gidermek i�in erken y�nlendirici programlar�n uygulanmas� gerekmektedir.Aksi taktirde �ocuklar �ok �nemli baz�,ya�ant�lar� zaman�nda kazanamayacaklar�ndan dolay� ya��tlar�ndan daha geride g�r�nebilirler.

(Senemo�lu,Nuray,Geli�im ��renme ve ��retim,S14,Gazi Kitapevi,Ankara,2001)
�lk y�llarda geli�im �ok �nemlidir. Bunu ilk kez Freud ki�ilik uyumsuzlu�una ili�kin �al��malar�nda ortaya koymu�tur. Freud bir�ok ki�ilik uyum bozuklu�u g�steren ki�ilerin �ocukluk y�llar�nda ba�ar�s�z deneyimlere sahip oldu�unu saptam��t�r.Erikson ise bu devreyi g�ven evresi olarak de�erlendirir.

Knobloch ve Pasamanich 1974 y�l�nda ger�ekle�tirdikleri, ya�am�n ilk be� y�l�n� kapsayan model geli�ime ilgin� bir yorum getirmektedir. Be� davran���n sa�l�kl� bir geli�im i�in b�t�nle�mesi gerekti�ini s�ylerler.

Bunlar:
1.Alg�,duygu hareket tepkileri ve g�z el koordinasyonu i�eren uyum,
2.Ba��n dengesi oturma, ayakta durma, emekleme ve y�r�meyi i�eren t�m motor davran��lar,
3. Objeleri el ve parmaklar� kullanarak yakalama ve kavramay� i�eren motor davran��,
4.C�mleler, y�z ifadeleri,mimik ve s�zc�klerle kavray�� i�eren dil faaliyeti,
5.Beslenme becerisi,tuvalet e�itimi,ba��ms�zl�k ve i�birli�ini i�eren ki�isel-sosyal davran��t�r.
Knobloch ve Pasamanich, Arnold Gesell’in �al��ma ve �l��mlerini geli�tirerek, geli�imin ilk be� y�l�nda baz� kritik ya�lar�n varl���n� savunmu�lard�r.Bu kritik ay ve ya�lar ��yle �zetlenir.

_Birinci y�l�n ilk �� ay�nda,bebekler g�z k�relerinin hareketini sa�layan”oculomotor “kaslar�n�n kontrol�n� kazan�rlar.D�rt haftal�k yeni do�an, ba��n�n �st�nde as�l� duran bir objeyi hemen fark etmez ,ama obje,�ocu�un g�rme �izgisi �zerinde hareket ettirilirse �ocuk onu s�n�rl� bir alan i�inde ba� ve g�z hareketleriyle izler.
�lk y�l�n ikinci �eyre�ini olu�turan 18.ve 28 haftalarda ba�� ve bedenin �st k�sm�n� destekleyen kaslarla,el ve kollar�n hareketini sa�layan kaslar�n kontrol� kazan�l�r.Bebek,yast�klarla desteklenmi� olarak oturmaktan ho�lan�r ve ba��n� destek olmadan dik tutabilir,bir objeye uzatabilir.

�lk y�l�n ���nc� �eyre�i olan 28.ve 40. haftalar aras�nda,g�vde ve parmaklardaki kontrol�n geli�ti�i g�r�l�r. �ocu�un bu evrede ba�parma��n� kullanabilmesi yakalama becerisini geli�tirir.

40.ve 52.haftalar aras�nda,�ocuklar�n bacaklar�yla ayaklar�n� kontrol edebildikleri ve bu evrede destekle ayakta durup y�r�yebildikleri g�r�l�r.Bacaklar g�vdeyi ta��yacak kadar kuvvetlidir,ama v�cuttaki denge zay�ft�r.�ocuk rahat�a oturabilir,v�cudunu d�nd�rebilir ve d��meden bir yana e�ilebilir.Y�z�koyun yatarken oturabilir,yerde s�r�nerek ilerleyebilir ya da emekleyebilir.

�kinci y�lda ko�ma ve y�r�me geli�ir,�ocuklar k���k ve b�y�k tuvaletlerini kontrol etmeyi ba�ar�rlar.Konu�maya ba�larlar ve ki�isel kimli�e sahip olmak isterler.
�ki ve �� ya�lar�nda �ocuklar,dili bir d���nce arac� olarak kullanabilirler.
D�rd�nc� y�lda �ocuklar gerek ki�isel ya�amlar�nda,gerekse ev ortamlar�nda daha ba��ms�z olmaya ba�larlar.d�rt ya� �ocu�unun motor davran��� daha m�kemmelle�mi�,her hareket tek ba��na yap�labilir hale gelmi�tir.
Be�inci y�lda motor kontrol� olgunla�m�� dil olduk�a yeterli bir bi�imde ifade edilebilir hale gelmi� ve sosyal uyum g�r�lmeye ba�lam��t�r.�ocu�un hareketleri geli�mi�,dengesi kusursuz hale gelmi�tir.
(Yavuzer,Haluk,�ocuk Psikolojisi,ss 39 ,40,41,Remzi kitabevi,�stanbul,2001)
Ayr�ca ilk �ocuklukta iki bu�uk ve be� ya� kritik d�nemlerdir.�ki bu�uk ya� d�nemi bir ge�i� d�nemidir.2,5 ya� d�nemi bir d�n�m noktas� ve sinir d�neminin geli�iminde bir ara d�nemidir.2,5 ya� d�nemi �ocu�unun dengesi tam de�ildir.En �nemli �zellik farkl� kutuplar aras�nda yalpalamad�r.sonu� olarak bu ya� bir ayk�r�l�k ve dengesizlik ya��d�r.
5 ya� �ocu�unun d�nemi bir olgunluk d�nemidir.5 ya� �ocu�u 4 ya� �ocu�undan de�i�iktir. 4 ya� �ocu�u de�i�kenlere kaypakt�r.5 ya� �ocu�u ise olgun bir yap�dad�r.K�saca 5ya� �ocu�u kendi kendine yeter,sosyaldir,kendinden emindir,�ekilci ve uyumludur,rahat ve ciddidir,dikkatli ve kararl�d�r.Nazik bir dosttur.3 ya� �ocu�unun geli�mi� bi�imidir.

Son �ocuklukta ise 6 ve 10 ya�t�r.6 ya��nda �ocuk 2,5 ya��n�n olumsuzluklar�n� g�sterir.de�i�ken ya�t�r.Bedensel ve patolojik de�i�meler dikkat �eker.
10 ya��nda d�zenli huzurlu ve elde edilen bilgilerin �z�mlendi�i topland���,dengelendi�i ara evredir.10ya� �ocu�unun g�nl�k �ereksimine duygusal ya�am�na sosyal geli�imine dikkat edilmelidir.

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi