J. Piagetin Öğrenme Kuramı

J. Piaget’in Öğrenme Kuramı

Piaget’in fen bilimlerine en büyük katkısı, öğrenme ortamında somut (concrete) materyalleri kullanma ve araştırmaya dayalı öğrenmeyi teşvik etmesidir. Piaget insan zekasının biyolojik adaptasyona benzer bir şekilde bir fonksiyon göstereceği teorisi üzerinde durmuştur. Zeka yeni bilginin zihinde mevcut bilgiye eklenmesinde rol oynar. Öğrenme sürecinde zihin her zaman aktif ve organize haldedir. Piaget zihinsel gelişmeyi yaşa bağlı bir süreç olarak görür ve doğuştan yetişkinliğe doğru bir gelişim gösterdiğini savunur. Bu süreçleri kendi içerisinde dört guruba ayırır .

1.    Duyusal Devinim (Sensorymotor) Dönemi: 0-2 yaş arası dönem olup, bu dönemde birey sözel olmayan davranışlar gösterir. Bu dönemde bebek dönem içinde duyuları ve motor faaliyetleri yoluyla dış dünya ile ilişki kurar, dönem içinde ilerledikçe çevresinde olanları ve kendisinin çevresinden farklı olduğunu keşfetmeye başlar. Dönemin sonuna gelindiğinde bebek, karmaşık olmayan zihinsel işlemleri gerçekleştirmeye başlayarak işlem öncesi döneme geçer.

2.    İşlem Öncesi (Pre-operational) Dönem: 2-7 yaş arası dönem olup, bu dönemde birey sözcük dağarcığını zenginleştirerek dilini geliştirir ve benlik kavramını oluşturur. Çocuk tümüyle ben merkezli bir düşünme yapısına sahiptir. Bu yaşlardaki çocuklar kendi görüşlerinin olabilecek tek görüş olduğuna inanırlar, çevrelerindekilerin kendilerininkinden daha farklı bakış açılarına sahip olabileceklerini anlayamazlar. Bu dönemdeki çocuklarda korunum fikri gelişmemiştir. Dönemin sonuna doğru ilerledikçe ben merkezli düşünce gittikçe azalmaya ve yerini mantıklı düşünceye bırakmaya başlar. Böylece somut işlemler dönemine geçilir.

3.    Somut İşlemler (Concrete Operational) Dönemi: 7-11 yaş arası dönem olup, ilköğretimin ilk beş yılına denk gelir. Bu dönemde bireyin sınıflama, sınıflandırma, karşılaştırma, dört işlem yapma ve dönüştürme gibi becerileri gelişir, çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı bir hale gelir. İşlem öncesi dönemde çözülemeyen korunum problemleri bu dönemde çözülür. Somut işlemler döneminde çocukların bilişsel yapıları bazı problemleri zihinsel olarak çözebilecek düzeye gelmiş olmakla birlikte, bu dönemde bir problemin çözülmesi somut nesnelerle bağlantılı olmasına bağlıdır. Somut işlemler dönemi zihinsel işlem yapma yeteneğinin henüz gelişmediği işlem öncesi düşünce ile mantık işletme yoluyla muhakeme yapabilen soyut düşünce arasında bir geçiş dönemi olarak kabul edilebilir.

4.    Soyut İşlemler (Formal Operational) Dönemi:  11 yaş ve sonrası dönem olup, bu dönemde bireyde ayırt etme, değişkenleri belirleme ve kontrol etme, hayal kurma, soyut kavramları algılayabilme gibi beceriler gelişir. Genelleme, tümdengelim, tümevarım gibi zihinsel işlemler yapılabilir. Birey kendi düşünce süreçlerinin farkındadır, kendi düşüncelerini eleştirir, diğer bilinen gerçekleri ölçüt alarak kendi yargılarının doğruluğunu yoklayabilir. Son dönem olan bu dönemden sonra bilişsel yapıda niteliksel bir gelişme ortaya çıkmaz. Ancak geliştirilen yaşantılara bağlı olarak niceliksel gelişmeler her zaman mümkündür.

Piaget’in önerdiği bu yaş sınırları bilimsel araştırmalarla tam olarak kanıtlanamamıştır. Çoğu zaman bireylerin dönemler arasında daha ileri yaşlarda geçiş yaptıkları gözlenmektedir. Piaget’e göre sınıf öğretmenleri öğrencilerinin bireysel farklılıklarını bilişsel gelişim açısından dikkate almalı ve öğrencilerden bilişsel gelişim düzeylerinin üstündeki etkinliklerde başarılı olmaları beklenmemelidir. 

Her ne kadar Piaget bu basamakları belirlemişse de daha sonra yapılan çalışmalar bunların değişik ülkelerdeki ekonomik, kültürel ve sosyal yapıya göre farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur.

Bu zihinsel gelişim evrelerini bilen bir fen bilimleri öğretmeni öğrenmeyi kolaylaştırabilir. Burada öğretmen öğrencilerinin hangi evrelerde olduklarını tespit ederek eğitim öğretim faaliyetlerini ona göre düzenler. Böylece öğrencileri için çok soyut ve çok karmaşık olan kavramları öğretmekten kaçınabilir. Ayrıca, Piaget kuramını bilen bir fen öğretmeni öğrencilerinin evreler arasında bir üste geçişini hızlandırabilir ve bilişsel gelişimi kolaylaştırabilir.

Piaget’in fen öğretimi açısından üzerinde durduğu bir başka nokta ise, öğrencilere sürpriz yaparak onları öğrenmeye hazırlamaktır. Buradaki esas nokta, öğrencinin önceki bilgisinin aksine gelişecek bir olayı onun gözü önünde gerçekleştirmektir. Örneğin, öğrenciler şişe mantarının normalde suda yüzdüğünü bilir. Eğer öğretmen iki özdeş mantar alır ve öğrenciler görmeden birinin içerisine bir metal çivi gizlerse ve sonra da bunları öğrencilerin önünde içi su dolu bir kaba bırakırsa birisi batar. Bu öğrencinin beklemediği bir olaydır ve öğrencinin zihninde soru işareti bırakır.

Piaget’in kuramını fen bilimleri eğitimine uygulayan R. Karplus üç aşamalı bir stratejinin kullanılmasını önermiş ve bu aşamaları şöyle açıklamıştır (Ayas, 1995) :

1.    İnceleme ve veri toplama aşaması

Bu aşamada öğrenciler bir öğrenme ortamına bırakılır ve kendi aksiyon ve reaksiyonları ile deneyim kazanırlar. Öğrenciler öğrenme ortamındaki yeni araç-gereç ve diğer materyalleri öğretmenin veya başka kişilerin bir yardımı olmadan inceler ve veriler toplarlar. Bu incelemeler sonucu öğrenci önceki zihinsel yapısı ile açıklayamayacağı bazı sorunlarla karşılaşır. Böylece öğrenci öğrenmeye hazır hale gelir.

2.    Kavram tanıtımı aşaması

Bu aşamada öğrenciye yeni bir kavramın tanımı verilir. Bu tanımı kullanan öğrenci birinci aşamada karşılaştığı sorunların cevabını bulur. Burada kavram öğretmen tarafından verilebileceği gibi kitap, film, bilgisayar programı veya bunlara benzer bir materyal de kullanılabilir.

3.    Kavram uygulama aşaması

Bu adımda ise, öğrenciler öğrendikleri kavramları yeni ve farklı durumlara uygulayarak pekiştirme yaparlar. Bu aşamada öğrencinin araç-gereç ve malzemeler ile fiziksel deneyimi, öğretmen ve sınıf arkadaşları ile iletişim faaliyetleri büyük önem taşır. Bu evredeki faaliyetler bilişsel seviyesi averajın altında olan ve dolayısıyla kendi deneyimlerini öğretmenin anlattıkları ile ilişkilendiremeyen öğrencilere yardım eder.

Aşağıda Piaget’in öğrenme kuramının kimyada uygulanışı ile ilgili bir etkinlik örnek olarak verilmiştir.

Etkinlik 1

Fiziksel ve kimyasal değişme

Problem 

Fiziksel ve kimyasal değişme kavramlarının öğrenci tarafından incelenmesi.

Araç-gereç  

İspirto ocağı veya bunzen beki, bir miktar toz şeker, tuz, kağıt, su, 4 adet 250 ml beher,demir

ve kükürt tozu, mıknatıs, porselen kapsül, cam çubuk.

İşlem yolu   

(1-6 veri toplamı, 7-8 kavram tanıtımı, 9 kavram uygulama aşaması)

1      Gerekli araç-gereç önceden hazırlanarak deney masalarının üzerine bırakılır.

2      Öğrencilere şeker, tuz, demir ve kükürt tozlarından kare şeklinde kesilmiş kağıtların üzerine dökmeleri söylenir. Sonra mıknatısı herbirine yaklaştırarak hangilerine etki edip etmediği not edilir.

3     

Şekil 3.1 Değişik kimyasal maddelerin su ile etkileşmeleri

·         Şeker (beyaz) suya atılıp karıştırlınca ne oldu? Şekere ne oldu?

·         Tuz suya atılıp karıştırılınca ne oldu? Tuza ne oldu?

·         Demir tozu suya atılıp karıştırılınca ne gözlemlediniz?

·         Kükürt tozu suya atılıp karıştırılınca ne gözlemlediniz?

4      Porselen kapsül içerisinde 1,12 g demir ve 0, 64 g kükürt tozunu karıştırınız. Bu karışımı ispirto ocağı veya bunzen bekinde bir süre ısıtınız, sonra soğumaya bırakınız. Neler gözlemlediniz?  Bir değişiklik oldu mu?  Porselen kapsül içindeki bu maddeden yeniden kükürt ve demiri ayırabilir misiniz?

5      A ve B beherlerini ispirto ocağı veya bunsen beki üzerinde hafif ateşte ısıtın ve suyu tamamıyla buharlaştırın.  Ne oldu?  Başlangıçta kullandığınız şeker ve tuzu geri kazanabildiniz mi?

6      Bir parça kağıdı geniş ağızlı bir cam kap içerisinde yakın. Elde ettiğiniz bu külleri yeniden kağıda dönüştürebilir misiniz?

7      Bütün deneyim ve gözlemlerinizden ne sonuç çıkarabilirsiniz.

8      Bu aşamada fiziksel ve kimyasal değişme tanımları verilebilir. Öğrencilerden zeka seviyesi yüksek olanlar bu tanımları kendileri bulmuş olabilirler. Ancak, formal ve düzgün bir tanım verilerek bütün öğrencilerin  kavramı yaptıkları çalışmalarla bütünleştirmesi sağlanmalıdır.

9      Son olarak bu kavramlarla ilgili farklı uygulamalar yaptırılabilir.

           ısı      ısı

Buz            su               su buharı (Ne tür bir değişmedir?)

Yeşil renkli bir madde                              siyah katı bir madde                                  

siyah katı madde (Ne tür bir değişmedir?)

Bir elmayı ortadan ikiye bölüp bir süre bekletin. Yüzeyinde matlaşma meydana gelir. Bu olay ne tür bir değişmedir?

Fiziksel ve kimyasal değişmeyle ilgili ikişer örnekte siz bulun.[1]

Not:Üniversite notlarından derlenmiştir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, Sınıf Öğretmenlerinin Kaynak Sitesi