MİNERALLER

YERYÜZÜNDE VE ÇEVREMİZDE GÖRDÜKLERİMİZ

  Dünyamızın meydana geldiği günden bugüne kadar hava ve suyun etkileri ile değişmeye uğradığını; bazı maddelerin su içinde eridiğini ve erimeyenlerin ise çökerek tortul kütleleri meydana getirdiğini, yer katmanlarının incelenmesinden anlıyoruz. Tortul kütlelerin ısı ve basınç etkisiyle değişikliğe uğraması, başkalaşım kütlelerinin oluşumuna sebep olmuştur.

1-       Mineral nedir?

Mineraller tabiatta bulunan sabit bileşimli ve genellikle kristal yapılı maddelerdir. Bileşimleri oldukça karışıktır. Halen 1500 kadar mineral çeşidi bilinmektedir.

Minerallerle ilgilenen herkes ilk önce örnek toplamalıdır. Böylece bir mineral koleksiyonu

meydana getirecek ve bu konuda inceleme, araştırma , karşılaştırma yapması kolaylaşacaktır.

2-       Mineral örnekleri  nasıl toplanır?

a) Örnek toplamak için en iyi kaynak yer kara ve demir yolu yamaçları, inşaat alanları, taş ocaklarının etrafındaki yığınlardır. Koleksiyon yapmak için bu gibi yerleri araştırınız.

b) Bu işi yaparken beraberinizde örnekleri sarmak için gazete, defter,kalem, çekiç,keski, büyüteç ve bir de çanta bulundurmalısınız.

c) Örnekleri ayrı ayrı etiketleyiniz ve bir gazete kağıdına sarınız.

                                    MİNERALLERİN SERTLİĞİ

Minerallerin birbirinden farklı sertlikte oluşu, bunların tanınmasında işe yarar.

Mohs’a  göre mineraller, 10 sertlik derecesine ayrılır.

1-       Talk                                       6- Feldispat

2-       Jips                                       7- Kuvars

3-       Kalsit                                    8- Topas

4-       Fluorit                                   9- Korendon 

5-       Apatit                                  10- Elmas

BAZI ÖNEMLİ MİNERALLER

 KROMİT(Kromoksit)

 Yurdumuzun hemen her bölgesinde, özellikle Güney- Batı, Orta ve Güney-Doğu Anadolu bölgelerinde bulunur.Halen birçok krom işletmesi vardır. Metamorfik kayaçlar içinde bulunur

Sertlik derecesi (5,5) ,özgül ağırlığı (4,7), rengi siyah veya siyaha yakın kahverengidir.

Kromoksit’ten elde edilen krom; parlak, gümüşi bir metal olup otomobil parçalarının , ev eşyalarının kaplanmasında kullanılır. Genellikle demir veya çeliğin paslanmaması için nikel astar üzerine kaplanır.

PİRİT

Demirin kükürtlü bir bileşiğidir. Buna yalancı altın da denir. Kükürt bazen demir elde etmek için kullanılır. Kristal olarak bulunur. Sertlik  derecesi (6), özgül ağırlığı (5), rengi açık sarıdır.

BAKIR FİLİZİ

Yurdumuzda bakır ve bakırlı pirit, Doğu Karadeniz sahilleri, Kastamonu , Çorum, Elazığ, Erzurum, Gümüşhane ve Diyarbakır illerimizde bulunmaktadır. Halkopirit en çok rastlanan bakır cevheridir. Rengi yeşilimsi siyahtır ve çok kolay kırılır.

MEMLEKETİMİZDE İŞLETİLEN MADENLERİMİZ VE YILLIK ÜRETİMLERİ

ALÜMİNYUM:Alüminyum cevheri (boksit),Seydişehir’de kurulmuş olan alüminyum fabrikasında üretime başlamıştır. Seydişehir ve civarında gayet zengin bulunan bu cevher yatakları Etibank tarafından işletilmektedir.

ANTİMUAN:Antimuan cevheri üretimi yılda yaklaşık olarak 16213 tondur. En büyük üretimi Tokat-Turhal’da bulunan işletme yapmaktadır. Bunun dışında diğer işletmeler; Balıkesir, Bilecik ve yine Tokat illerindedir.

AMYANT: Amyant üretimi yılda toplam 3913 ton olup bu üretim 12 işletmeden temin edilmektedir. Başlıca işletmeler: Bursa- Orhaneli, Eskişehir- Mihalıççık, Çankırı- Şabanözü, Çorum- Alaca, Erzincan ve Sivas- Zara’dır.

BAKIR VE BAKIRLI PİRİT:Faaliyet halinde 4 adet bakır ve bir adet bakırlı pirit işletmesi mevcuttur. Bakır işletmelerinden iki tanesi ve Bakırlı pirit işletmesi Etibank’a aittir. Bu işletmeler: Ergani ve Murgul Bakır İşletmeleri ile Küre Bakırlı pirit İşletmesidir.

BOR MİNERALLERİ: Memleketimiz bor mineralleri bakımından çok zengindir. Yıllık üretim 287.606 ton civarındadır. Bu üretim Kütahya- Emet , Bursa, Balıkesir ve Kütahya yörelerinde yapılmaktadır.

CİVA: Türkiiye’nin  maden ihracatında önemli bir yeri olan civanın yıllık üretimi 55.201 tondur. Saf civa İzmir, Konya, Uşak, Niğde, Manisa dolaylarında  elde edilmektedir.

DEMİR: Türkiye’nin yıllık demir cevheri üretimi toplam 1.553.189 tonu aşmaktadır.

               Demir cevheri işletmeleri:

Sivas- Divriği, Sivas-Kangal-Pınarözü, Sivas-Gürün-Otlukilise, Sivas-Divriği-Akdağ, Malatya- Hekimhan- Karakuz, Ankara-Bala-Kesikköprü, Balıkesir- Büyükeymir, Balıkesir-Küçükeymir, Kayseri-Karamadazı yörelerinde bulunmaktadır.

KROM: Denizli, Muğla, Eskişehir dolaylarındaki maden ocaklarından çıkarılmaktadır. Yıllık üretim yaklaşık olarak 690.000 ton dur.

KÜKÜRT:Kükürt  üretimi yılda toplam olarak 61.519 ton olup üretimin tamamı Isparta- Keçiborlu’da  yapılmaktadır.

LÜLETAŞI: Memleketimizde lületaşı, Eskişehir ili dahilindeki 7 işletmeden temin edilmekte ve yıllık üretim 1234 tonu aşmaktadır.

MANGANEZ:Yılda ortalama 45 tonu bulmaktadır. Manganez üretiminde Erzincan ve İstanbul-Silivri’deki maden ocakları önemli bir yer tutar.

MERMER

Normal olarak beyazdır. Fakat genellikle demir oksit, karbon ve serpatinle karışık olduğundan sarı, kahverengi ve yeşil olabilir.

İnşaat işlerinde kullanılan bazı ince taneli süs kalkerleri hakiki mermer değildir.

Mineral koleksiyonundaki mermer parçalarını inceleyiniz. Çevrenizden bulacağınız mermer parçasının üzerine asit damlatarak etkisini gözleyiniz.

Örneğin:Tuzruhu, sirke, limon suyu, mermerde kabarcıklar meydana getirir. Mermerin tanınması bu yolla olur.

GRANİT

Püskürük kayaçlardandır. Ekseriya açık renkli olup %60 potasyum feldispat ve %30 kuvarstan meydana gelmiştir.

İnce taneli granit daha ziyade tuz-biber karşımını andırır. Sert ve dayanıklı olduğundan yapı işlerinde kullanılır.

Koleksiyondaki granit parçasını inceleyiniz. Kaba granitte üç cins maddeyi görebilirsiniz.

Beyaz cam gibi kristaller kuvars’tır. Donuk beyaz kümeler feldispat’dır. Feldispatla kuvars arasına dağılmış olan siyah parçalar da mika pullarıdır.

KUVARS

Yer kabuğunda en çok bulunan minerallerden biridir.

Genellikle beyaz renkte olmakla beraber sarı, kahverengi, pembe, yeşil, mavi, siyah ve renksiz olabilir. Camsı veya yağlı gibi pırıltılıdır.

Püskürük kütlelerde bulunur. Ufalanması ve dağılmasiyle çakıl ve kumlar meydana gelir. Kireç ve çimento ile karıştırılarak harç yapımında kullanılır.

Kristal haldeki kuvars, eksenine tam dik olarak kesildiği zaman elde edilen küçük parçalar basınç etkisiyle elektrikle yüklenebilir. Bu nedenle radyo, televizyon ve radarlarda kullanılır.

BAZALT

Püskürük kayaçlardandır. Dünyanın her tarafında bulunan ağır bir mineraldir. Rengi koyu gri ile yeşilimsi siyah arasında değişir.

LİNYİT

En düşük kaliteli kömür olup bir gramı 800- 4000 kalori değerinde ısı verir.

Depolandığında çabuk ufalanır ve kırılır. İsli bir alevle yanar.

KALSİT

Yurdumuzun her yerinde bulunur. Özellikle İzmir civarında çok saydam billurlarına raslanır.

Sertliği(3), özgül ağırlığı (2,7) dir.

MİKA

Kolayca ince levhalara ayrılabilir. Sıcağa dayanıklıdır. Elektrikli ve elektronik araçlarda yalıtkan olarak kullanılır.

MANYEZİT

En önemli işletmeler Eskişehir ve Kütahya illeri dahilindedir.Yıllık üretim yaklaşık olarak 90.000 tondur.

SODYUM SÜLFAT

Sodyum sülfat üretimi Afyon ve Denizli illeri hudutlarına giren Acıgöl, Konya-Cihanbeyli hudutları dahilindeki Terzikan ve Boluk göllerinden yapılmaktadır.

ZIMPARA TAŞI

Başlıca zımpara işletmeleri Muğla, İzmir ve Aydın illeri dahilindedir. Yıllık üretim 35.000 tonu

bulmaktadır. 

KÖMÜRÜ(Maden Kömürü)

Zonguldak ili dahilinde bulunan taşkömürü işletmeleri Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna bağlı Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesinin İmtiyazı altındaki ocaklardan elde edilmektedir. Taşkömürü üretimi yılda takriben 8 milyon tonu bulmaktadır.

LİNYİT

Yıllık Üretim (Devlet ve Özel Sektör bir arada) 8 milyon tonu aşmaktadır.Belli başlı işletme merkezleri

Tavşanlı, Tunçbilek, Seyitömer, Soma, Bolu, Çorum, Bursa, Elbistan işletmeleridir.

ALÇITAŞI

Türkiye’de alçıtaşı üretimi yılda takriben 200 000 tonu bulmaktadır. Bu üretim dağınık ve küçük ocaklardan yapılmaktadır.

KİL( KAOLEN)

Yıllık üretimi yaklaşık olarak 14.300.000 ton’dur. Bu üretim İstanbul, Bilecik, Çanakkale, Eskişehir, Kütahya ve Zonguldak illerindeki ocaklardan yapılmaktadır.

KUARSİT

Kuarsit yıllık üretimi 38.665 tona ulaşmaktadır. Ytong ve Ferrokrom sanayiinde kullanılan kuarsit bu sanayilerin bulunduğu bölgelerdeki ocaklardan üretilmektedir. Üretimin önemli bir kısmı Antalya bölgesinde yapılmaktadır.

MERMER

Mermer üretimi yaklaşık olarak yılda 25.400 m civarındadır. Bu üretimin en büyük kısmı Marmara Adası ve Afyon’daki ocaklardan temin edilmektedir. Bunun dışında İzmit, Bilecik, Denizli, İzmir illeri dahilinde üretim yapan birçok ocak mevcuttur.

SİLİS KUMU

Silis kumu, üretimi yılda yaklaşık olarak 12.930 tondur. Bu üretim İstanbul civarındaki Kabakca ve Podima ocaklarında yapılmaktadır. Silis Kumu cam sanayiinde ve dökümcülükte kullanılmaktadır.