İlköğretimde mesleki rehberlik

İLKÖĞRETİMDE MESLEKİ REHBERLİK ADINA YAPILABİLECEK ETKİNLİKLER

1. Giriş:

İlköğretimde mesleki rehberlik konusunu açıklamadan ve elde ettiğimiz bulguları sunmadan önce “Rehberlik ve psikolojik danışma” hakkında biraz bilgi vermenin yararlı olacağını düşünüyorum. Rehberlik ve psikolojik danışmayı açıklarken de konumuz itibariyle vereceğimiz bilgiyi ilköğretim kademesi ile sınırlı tutmanın, hazırladığımız ödevin amacına ulaşması açısından oldukça faydalı olacağını düşünmekteyim.

2. İlköğretimde rehberlik:

Ülkemizde ilköğretimlerde rehberlik gereksinmesi, özel eğitimcilerimizin çabası ile gündeme getirilmiş olup rehberlik ve araştırma merkezlerimizin kuruluşu ile ilköğretim düzeyinde örgütlü rehberlik uygulamasına başlanmıştır.

Ülkemizde sekiz yıllık temel eğitimin her birey için zorunlu olduğu kabul edilmiş olup bunun en kısa zamanda gerçekleştirilmesi için çabalar sürdürülmektedir. Bu eğitimin amacı temel bilgi ve beceriler kazandırmaktır. İlköğretim okulunu bitirdikten sonra hayata atılmak isteyenlerin, yetenek ve ilgilerine uygun bir işe, eğitime devam etmek isteyenlerin ise orta öğretimde kendilerine uygun bir programa yönelmeleri gerekmektedir. Bireylerin bu konuda vereceği kararın isabetli, ne istediklerini ve neler yapabileceklerini iyi bilmelerine bağlıdır. O halde ilköğretim süresince verilecek olan rehberlik hizmetlerinin amacı öğrencilerin yaşantıları üzerinde düşünmesine bunları anlamlandırmasına ve değerlendirmesine yardımcı olmakla gerçekleşebilir. Hazırlanan öğretim ortamları çeşitli yetenekleri ortaya çıkaracak uyarıcılar içerir. Öğrenci temel bilgi ve becerileri kazanırken bunlardan bazılarını çabuk ve kolay, bazılarını da zorlukla öğrendiğini fark eder. Yapıp ettiklerini başkalarınınkiler ile karşılaştırır. Öğretmenin verdiği geri bildirimle başarısını değerlendirmede en önemli kriteri oluşturur. Öğretmenin rehberlik görevi öğrencisinin bu değişik öğrenim yaşantıları üzerinde düşünmeye ve onları gelecekteki hedefleri açısından değerlendirmeye teşvik edecektir.

Bu işlerin yerine getirilmesinde öğretmenin sınıfta yaratacağı terapötik ortam çok önemlidir. Sağlıklı bir gelişme ve olumlu bir benlik tasarımının oluşması için öğretmenin koşulsuz saygı ve kabul ile nitelenen bir öğrenme ortamı yaratması gereklidir. Küçük başarıların ödüllendirildiği, çabaların değerlendirildiği bir ortamda çocuk öz varlığını, bir şeyler yapabilme gücünü ortaya koyabilecektir. Böyle bir ortamda çocuğun göstereceği başarı, gelecekte neler yapabileceğinin ipuçlarını verir. Bunların doğru ve ayrıntılı olarak kaydedilmesi ile çocuğun yetenek ve ilgi hakkında bir fikir edinmek mümkün olabilecektir.

Öğretmenin sınıfta oluşturacağı terapötik ortam çocuğun kendine güvenini güçlendiren ve onda insiyatifi arttıran en önemli etkendir. Öğretmenlerin öğrencilerini başarılarına, sosyo-ekonomik düzeylerine veya fiziksel görünümleri ne olursa olsun her birini değerli bir varlık olarak görmesi ve onların öz yapıları doğrultusunda gelişme ihtiyaçlarına duyarlı olması beklenir. Öğretmen başarılı öğrenciye gösterdiği sevgi ve saygıyı başarısı yeterli olmayana da gösterebilmelidir. Unutmamalıdır ki okulda verilen eğitim genellikle zihin becerilerinin geliştirilmesine ağırlık verir. Başarıda bu açıdan değerlendirilir. Oysa öğrencilerin büyük çoğunluğu toplumda el becerilerini gerektiren işlerde çalışacaklardır. Topluma değişik açılarda hizmet vereceklerdir.

Her bireyin kendini sevmesinde, hayata ve insanlara gülen gözlerle bakmasında yaratıcı gücünü ortaya koymasında öğretmenlerin önemli rolü vardır. İlköğretim öğretmenleri ise bu alanda başrolü oynarlar.

3. İlköğretimde mesleki rehberlik:

Eğitim sistemimizin ilköğretim basamağında öğrencilerimize vermek zorunda olduğumuz birçok temel beceri ve bilgi bulunmaktadır. Biz bu bilgileri ve temel becerileri elbette ki öğrencilerimize bir şekilde aldığımız özel alan bilgisi ve formasyon dersleri ile aktarabileceğiz. Bu bakımdan hizmet öncesi eğitimde aldığımız ve hizmet içi eğitim ile alacağımız eğitim bize bu beceri ve bilgileri öğrencilerimize aktarmamız açısından önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Biz öğretmen adayları olarak kendimizi bu özel alan bilgisi ve mesleki yeterlilikler açısından kendimizi geliştirmeliyiz. Tabi ki biz öğretmenler, öğrencilere vereceğimiz temel bilgi ve becerilerin yanında çağdaş eğitim sisteminin içerisine son yıllarda girmiş olan ve eğitimin boyutları içerisinde yer almaya başlayan rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanlarında da gerekli yeterlilik ve yardım faaliyetlerini gerçekleştirmekle yükümlüyüz. Biz şimdi bizim araştırmamızla alakalı olarak rehberlik ve psikolojik danışmanlığın bir boyutu olan “Mesleki rehberlik” üzerinde daha fazla durmaya gayret göstereceğiz.

Peki biz eğitim sistemimizin ilköğretim basamağında öğrencilerimize mesleki rehberlik alanında ne gibi etkinlikler gerçekleştirebiliriz? Diye bir soru soracak olursak, bu soruya şu şekilde yanıt verebiliriz. İlk bakışta ilköğretim çağındaki öğrencilerimizi eğitim bakımından bir üst eğitime hazırlamalıyız. Bunu gerçekleştirirken de yapacağımız ilk etkinliklerden bir tanesi öğrencilerimize meslekleri tanıtarak onlara iş olanakları hakkında bilgi vermek olacaktır. Meslekleri öğrencilerimize tanıtırken onları bir alandaki bir mesleğe doğru yönlendirmek yerine onlara tüm meslekler hakkında bilgi vererek, bu mesleklerin olumlu-olumsuz yönlerini belirterek, bu mesleklerin özelliklerini söyleyerek ve en önemlisi de kendi özelliklerini farkına varmalarını sağlayarak onların kendi mesleklerin seçmede bir fikir sahibi olmaların sağlamalayız. Öğrencilerimize meslekler hakkında bilgi vermenin yanında meslek sahibi olmanın güzelliğini ve önemini onlara kavratarak onları meslek sahibi olmaya güdüleme yolunda önemli bir bilgi verici konumunda olmalıyız.

Mesleki rehberlik alanında öğrencilerimizi bilgilendirirken yararlanabileceğimiz ve doğal yollardan öğrenmenin gerçekleştirilebileceği kaynaklardan biri olan ilköğretim programlarından da etkili bir şekilde yararlanabiliriz. Mesela bu yararlanma olayını nasıl gerçekleştirebiliriz? diye bir soru soracak olursak, bu sorunun cevabı şu şekilde olacaktır.  Dersleri işlerken başka konular arasında; insanların yaptıkları işler, belli başlı çalışma alanları yakın çevrede icra edilen başlıca meslekler, iş bölümü gibi konular serpiştirilerek öğrencilerde gizil öğrenme gerçekleştirilebilir. Fen bilgisi, sosyal bilgiler, matematik gibi ders konularını işlerken bu alanlarda çalışan insanların nasıl bir iş ortamında bulundukları başlıca faaliyetleri tanıtılabilir ve iş dünyası ile erken yaşlarında tanışmalarına yardımcı olunabilir.

Öğrencinin iş dünyası ve meslekler hakkında edindiği bilgileri kendi nitelikleri ile zaman zaman karşılaştırması, gelecekte meslek veya okul seçme sorunu ile karşılaştıklarında hazırlıklı olmasını, muhtemelen daha gerçekçi tercihler yapmasını sağlayabilir.

4. İlköğretimde mesleki rehberlik adına yapılabilecek örnek etkinlik:

4.1:Mesleki olgunluk ölçeği*:

4.1.a.Açıklama:

Ölçekte meslek seçimiyle ilgili tulum ve davranışları ölçen bazı ifadeler verilmiştir.

1. Sizdeki istenen, ifadeleri dikkatle okuyup bu ifadelerin size ne kadar uygun olduğunu, sizin durumunuzu ne ölçüde yansıttığını belirtmenizdir.

2. Cevap kağıdında: A "Bana Hiç Uygun Değil", B "Bana Pek Uygun Değil" C "Bana Biraz Uygun", D "Bana Uygun'', E "Bana Çok Uygun" karşılığındadır.

3. Şimdi bir örnekle cevaplamanın nasıl yapılacağını görelim:

Örnek :

- Çok erken yaşlardan beri, bir meslek seçmem gerektiğini düşünüyorum.

Eğer sizin yukarıdaki ifadeye uygunluk dereceniz "Bani Biraz Uygun" ise aşağıda gösterildiği gibi cevap kağıdında "C" seçeneğinin altındaki aralığı işaretlemeniz gerekecektir.     

Bana Hiç Uygun Değil       Bana Pek Uygun Değil        Bana Biraz Uygun        Bana Uygun      Bana Çok Uygun ;

                                      A                              B                             C                           D                 E

                   ?                               ?                             ?                           ?                  ?

4. Cevap kağıdında her ifadeye ilişkin beş seçenekten yalnız birini işaretleyeceğinizi ve cevapsız ifade bırakmamanız gerektiğini lütfen unutmayınız.

5. Ölçekte bulunan 40 ifadeyi 30 dakika içinde cevaplamaya çalışınız.

Başarılar diler, katkılarınız için teşekkür ederiz.

4.1.a.i.Sorular:

1.  Hangi mesleğin bana uygun olduğunu büyüklerimin daha iyi bilecekleri düşüncesindeyim.

2.   İnsan mesleğini tesadüfen seçer.

3.  İstediğim mesleği seçemeyeceksem "bu konuyu düşünmenin ne gereği var" diyorum.

4.   İnsan hangi mesleği seçmesi gerektiği konusunda ailesinin tavsiyelerini dikkate alırsa hata yapmaz.

5.   Meslekleri daha iyi tanımak için, bu konuda yazılmış kaynak kitaplar olup olmadığını araştırırım.

6.   Girmek istediğim meslekler hakkında bilinmesi gereken her şeyi biliyorum.

7.   Öğretmenlerime,  öğrettikleri  konu  alanlarıyla  ilgili  üniversite programlarının neler olduğu hakkında sorular sorar, onlardan bu |     konularda beni aydınlatmalarını rica ederim.

8.   Gelecekteki mesleğimi ben belirleyeceğime göre, bu konuda gerekli bilgiyi   edinmek için benim harekete geçmem gerektiği düşüncesindeyim.

9.   Hangi mesleğe gireceğime ailemin karar vermesi iyi olacak. Böylece      sonuçta bir hata olursa ben sorumlu olmam.

10. Öğrencilik hayatımda daima hangi derslerin ya da ders dışı faaliyetlerin bana ne yönden yararlı olabileceğini, hangi hedefe erişmek için katkısı olabileceğini düşünürüm.

11. Üniversitede program tercihimi belirlemeden önce, hangi alanlarda ne derece güçlü, hangi alanlarda ne derece zayıf olduğumu değerlendireceğim.

12. Meslek tercihlerimde sık sık değişiklik yapıyorum.

13. Bir meslek seçiminde dikkate alınacak o kadar çok faktör var ki, en iyisi işi olunma bırakmak diye düşünüyorum.

14. Şimdiden meslek tercihleri üzerinde düşünmeyi gereksiz buluyorum.

15. Ailemin seçtiği mesleğe girersem onların daha çok yardım ve desteğini sağlayabilirim diye düşünüyorum.

16. İstediğim bir mesleğe giremeyeceksem meslek seçimi üzerinde düşünmenin ne yararı var diye düşünüyorum.

  17. Ne zaman meslek seçme konusu açılsa içimi bir sıkıntı kaplar.

  18. Hiç kimsenin beni benden iyi tanıyamayacağını ve mesleğimi seçme sorumluluğunun bana ait olduğunu düşünürüm.

  19. Bana uygun hiçbir meslek bulamıyorum.

  20. Kendimi bildim bileli hangi mesleğe girmek istediğimi düşünürüm.

  21. Bazı insanların hangi mesleği seçmek istedikleri konusunda nasıl da emin ve kararlı olabildiklerine şaşıyorum.

  22. Ne olmak, hangi mesleği seçmek istediğim konusunda zaman zaman hayallere dalarım, ama aslında henüz tercihlerimi belirlemiş değilim.

  23. Çok erken yaşlardan beri meslek yaşamımdan neler beklediğimi, ne gibi yeteneklere ve kişilik özelliklerine sahip olduğumu düşünürüm.

  24. Üniversite sınavında hangi alanla ilgili test alacağımı belirledim, ama o alanda hangi programlara girmek istediğime karar veremedim.

  25. Benim için önemli olan sınava hazırlanmaktır. Meslek tercihimi zamanı gelince belirlerim.

26. Şu ana kadar hangi programlan tercih edeceğimi belirleyemedim. çünkü her gün başka bir seçenek bana çekici geliyor.

27. Şu anda belli bir meslek alam belirledim, ama kararımdan memnun değilim.

28. Televizyonda bir mesleğin özelliklerini ve ülke ekonomisindeki yerini tanıtan programlan ilgi ile izlerim.

29. Yeteneğime uygun olduğunu düşündüğüm meslekleri inceliyorum.

30. Meslekleri tanıtan kaynak kitapları okurum.

31. İlgilendiğim bir meslekteki insanların neleri yaptıklarını, hangi koşullarda çalıştıklarım öğrenmek için işyerlerine giderim.

32. Meslek tercihlerimi belirlemeden önce, sadece ilgi duyduğum meslekleri değil, mümkün olduğu kadar başka birçok mesleği de incelemeye çalışıyorum.        

33. Meslek seçerken pek çok kişiden bilgi ve görüş almaya niyetlendim, ama sonuçta kargaşaya ve kararsızlığa düşünce bu işi oluruna bıraktım.

34. Yeni bir meslek adı duyduğumda hemen o mesleği incelemek için harekete geçerim.

 35. Benden önce liseyi bitirip yüksek öğretime devam eden arkadaşlarıma, bölümleri hakkında sorular sorarım.

36. Birçok mesleğe heves ediyorum ve ilgi duyuyorum, ama hepsinin bir kusuru var. Bir türlü birine karar veremiyorum.

37. Herhangi bir işim için bir iş yerine örneğin; banka, hastane, fabrika ve benzeri yerlere gitsem orada çalışanların yaptıklarını gözler, "Ben bu işleri yapabilir miyim, bunları yapmaktan zevk alır mıyım?" diye düşünürüm.

38. Yeteneklerimi tanımam gerekiyor, ama bunu nasıl yapacağımı bilmiyorum.

39. Tercih ettiğim meslekleri tanıtıcı toplantılara katılırım.

40. Benimle ilgili yönergeleri, açıklamaları dikkatle okurum (Seçmeli dersler listesi. ÖSS ve ÖYS Kılavuzu gibi).

4.1.a.ii.Mesleki olgunluk ölçeği cevap kağıdı:

Adı Soyadı      : .............................................................      Cinsiyeti : K ( )    E ( )

Doğum Tarihi : .. / .. / 19...                                                  Sınıfı : ..................

Ham Puan ( T ) = ....................                                            Yüzdelik Puanı  = .....................

A : Bana hiç uygun değil                C : Bana biraz uygun            E : Bana çok uygun

B : Bana pek uygun değil                D : Bana uygun   

www.sinifogretmeniyiz.biz

5.Kaynaklar:

*. Prof. Dr. Yıldız KUZGUN, Dr. Feride BACANLI’